Stary Zamek w Żywcu
350 z 17.05.1947; A-488 z 26.02.1987
Zespół zamkowy w Żywcu to zespół kilku zabytkowych obiektów położonych na terenie przepięknego założenia parkowego, uznawanego za jedno z najpiękniejszych i największych nie tylko w Polsce, ale i w całej Europie. Jego historia jest nierozerwalnie związana z historią samego miasta, chociażby dlatego, że istniejący tutaj Stary Zamek od zawsze stanowił siedzibę władających ziemią żywiecką rodów.
Najstarszy z obiektów zespołu – Stary Zamek – wzniesiony został w XV w. w miejscu średniowiecznej warowni, która została zniszczona w 1477 r. w wyniku akcji militarnej wojsk króla Kazimierza Jagiellończyka przeciwko Komorowskim herbu Korczak. Początkowo pełnił on rolę warowni obronnej, ale pod koniec XVI w., dzięki ówczesnym właścicielom Żywca – Komorowskim – nabrał cech renesansowej rezydencji z krużgankami i attykami, a także arkadowym renesansowym dziedzińcem. Kolejne przebudowy z zachowaniem stylu eleganckiej rezydencji przeprowadzili Wielopolscy, którzy władali tutejszymi ziemiami w latach 1678–1838. Za ich czasów zamek został rozbudowany w stylu barokowym. Oni także założyli wokół posiadłości 25-hektarowy park zamkowy. Kolejnej, już ostatniej przebudowy, dokonali Habsburgowie, zmieniając całkowicie oblicze całego zespołu zamkowego. Stary Zamek otrzymał styl neogotycki, wzniesiony został wówczas również nowy, neoklasycystyczny pałac zwany Nowym Zamkiem, a zabytkowy park zamkowy zmienił swój styl na angielski.
Obecnie Stary Zamek, po gruntownej odbudowie i restauracji, jest prawdziwą perłą ziemi żywieckiej. Od 2005 r. stanowi siedzibę Muzeum Miejskiego. W zabudowaniach zamkowych mieści się również stadnina koni i kucyków. W przyziemiach natomiast mieści się romantyczna kawiarnia „Rycerska” oraz jeden apartament.
We wspomnianym wyżej Nowym Zamku obecnie swoją siedzibę ma Zespół Szkół Drzewnych i Leśnych. Od 2000 r. w jednym z jego skrzydeł mieszka córka arcyksięcia Karola Olbrachta, księżna Maria Krystyna Altenburg. Swój dzisiejszy wygląd rezydencja Habsburgów, zaprojektowana z polecenia arcyksięcia Albrechta Habsburga przez Karola Pietschkę, zawdzięcza kilku przebudowom, z których ostatnią przeprowadzono w 1911 r.
Z powstaniem Nowego Zamku wiązała się także zmiana założenia parkowego, które uzyskało wówczas styl angielski. Jego ozdobą, oprócz wcześniej wymienionych obiektów, jest także XVIII-wieczny pawilon ogrodowy w stylu pagody, zwany Domkiem Chińskim, w którym obecnie mieści się kawiarnia i mała galeria.
Zabudowania zespołu zamkowego uzupełniają budynki oficyn. W jednym z nich, który pełnił rolę stajni, urządzono salę wystawowo-ekspozycyjną, w której prezentowana jest stała wystawa Muzeum Miejskiego pt. „Ptaki i Ssaki Żywiecczyzny”.
Źródło: peuk.fiiz.pl
Miasto Żywiec lokowane było na przełomie XIII/XIV w. w pobliżu dawnej osady targowej w Starym Żywcu. Początkowo stanowiło własność książąt cieszyńskich. Od 1317 r. miasto przeszło we władanie książąt oświęcimskich. Do 1564 r. było częścią księstw śląskich.
Prawdopodobnie za panowania książąt oświęcimskich wybudowano w Żywcu zamek. Świadczą o tym zachowane fragmenty murów z pierwszej połowy XV w. W 1456 r. miejscowość wraz z zamkiem przechodzi w ręce króla Kazimierza IV Jagiellończyka. W 1471 r. król Kazimierz nadał miasto Piotrowi Komorowskiemu. Nowy właściciel po 1477 r. rozbudował zamek. Jego następcy powiększyli obiekt w stylu późnorenesansowym. W latach 1569-1571 wznieśli trzy skrzydła z krużgankowym dziedzińcem. W 1564 r. - w czasie panowania Zygmunta II Augusta - księstwo oświęcimskie, wraz z Żywcem, zostało włączone w skład Królestwa Polskiego.
Komorowscy władali zamkiem do 1624 r. kiedy to jego nowymi właścicielami stali się Wazowie. Od 1673 r. obiektem władają Wielopolscy. Przeprowadzili oni w latach 1708-1723 rozbudowę zamku poprzez wybudowanie południowego skrzydła. W 1709 r. powstały w pobliżu zabudowania gospodarcze.
Od 1838 r. zamek przechodzi na własność Habsburgów. W drugiej połowie XIX w. zamek został przebudowany dla ich potrzeb, m.in. wystrój zmieniła elewacja zewnętrzna, której nadano cechy stylu neogotyckiego.
Zamek otacza założony wiatach 1712-1715 park geometryczny. W XIX w. został on powiększony i przekształcony na park krajobrazowy. W parku znajduje się pochodzący z połowy XVIII w. Domek Chiński.
Obecnie w zamku oraz kamienicy z przełomu XVIII i XIX w. mieści się muzeum. Powstało ono w 1927 r. z inicjatywy nauczycieli Państwowego Seminarium Nauczycielskiego. W muzeum możemy podziwiać następujące zbiory i ekspozycje stałe:
- w Dziale Historyczno-Artystycznym obejrzeć możemy dzieje ziemi żywieckiej, dokumenty i pamiątki cechowe, stroje mieszczańskie, kolekcję sztuki sakralnej od XIV w., XIX- i XX-wieczne malarstwo cechowe oraz meble w stylu biedermeier;
- w Dziale Archeologicznym zwiedzić możemy zabytki archeologiczne z terenu ziemi żywieckiej;
- z kolei w Dziale Etnograficznym podziwiać możemy kulturę materialną górali żywieckich, m.in. stroje, meble i sprzęty gospodarstwa domowego, narzędzia rolnicze i pasterskie oraz sztukę ludową: rzeźbę, malarstwo, bibułkarstwo, plastykę obrzędową, zabawki i instrumenty ludowe;
- natomiast w Dziale Przyrodniczym oglądać można kolekcję ptaków i ssaków ziemi żywieckiej. Część sal zamkowych udostępniono na ekspozycje Muzeum Komunalnego w Żywcu, ponadto w zamku mieści się stała ekspozycja sztuki sakralnej, Urząd Stanu Cywilnego i kawiarnia.
Historia rodu
Komorowscy herbu Korczak wzięli nazwisko od wsi Komorowa w Małopolsce, w dokumentach występują od początków XIV wieku.
W drugiej połowie XV wieku Piotr Komorowski, syn Mikołaja, posiadał liczne majątki na Spiszu i Orawie m. in. Liptów, Orawę, Rożemberk i inne. Tytułował się hrabią na Liptowie i Orawie, które to dobra skonfiskował mu król węgierski Maciej Korwin. Aby wynagrodzić mu straty król polski Kazimierz Jagiellończyk nadal mu dobra królewskie m. in. Żywiec, Barwałd i Szaflary. Posiadał syna Aleksandra, który umarł bezpotomnie, a majątki przejął brat Piotr (stryj Aleksandra) - Mikołaj jun., który wybudował w Żywcu kościół i skolonizował okolice. Wnuk Mikołaja jun. - Jan, kasztelan i później starosta oświęcimski, ufundował w Żywcu szpital i uposażył parafię żywiecką.
Ostatnim właścicielem Żywca z tego rodu był Mikołaj Komorowski, starosta oświęcimski i nowotarski, poseł na sejm w 1613 r. i 1627r. - narobił masę długów i w 1624 roku sprzedał Żywiec królowej Konstancji, żonie króla Zygmunta III Wazy. Transakcja ta wywołała protesty w sejmie, gdyż zgodnie z prawem, rodzinie królewskiej nie wolno było nabywać żadnych majątków. Sejm w 1631 roku unieważnił to kupno i w 1675 roku państwo żywieckie kupił Jan Wielopolski.
Źródło: Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.
Na terenie zamku muzeum organizuje imprezy kulturalne, koncerty muzyki poważnej, dawnej i współczesnej, warsztaty, spotkania muzealne oraz wiele innych.
- Emmerling Danuta, Górnośląskie zamki i pałace, 1999.
