Izba muzealna "Schron Sowiniec" w Gostyni

Izba muzealna "Schron Sowiniec" to unikalna atrakcja historyczna w miejscowości Gostyń (gmina Wyry), będąca częścią systemu umocnień Obszaru Warownego „Śląsk”. Schron ten, pierwotnie projektowany jako jeden z kluczowych punktów oporu odcinka „Mikołów”, został starannie odtworzony i udostępniony do zwiedzania dzięki działalności pasjonatów ze Stowarzyszenia na Rzecz Zabytków Fortyfikacji "Pro Fortalicium".

Historyczne tło powstania schronu

Fortyfikacje na Śląsku zaczęto wznosić w 1933 roku, koncentrując się początkowo między rzekami Brynica i Kłodnica. Po zajęciu przez Niemców Sudetów w 1938 roku oraz całej Czechosłowacji w marcu 1939 roku, sytuacja geopolityczna uległa zmianie. Rejon Mikołowa, wcześniej uznawany za bezpieczny, stał się zagrożony natarciem od południa.

W efekcie, w kwietniu 1939 roku zapadła decyzja o budowie nowego odcinka umocnień w rejonie Mikołowa. Projekt został zatwierdzony przez gen. Wacława Stachiewicza i objął m.in. Wyry, Mokre, Śmiłowice oraz dolinę rzeki Gostynki. Roboty powierzono Kierownictwu Robót nr 17, a do prac przystąpiono natychmiast – angażując Junackie Hufce Pracy, wojsko oraz lokalną ludność.

Schron „Sowiniec” – konstrukcja i przeznaczenie

Schron w Gostyni, znany jako „Sowiniec”, stanowił najbardziej wysunięty na południe obiekt stałej fortyfikacji punktu oporu „Wyry”. Budowę rozpoczęto w sierpniu 1939 roku, jednak do wybuchu wojny nie zdążono jej ukończyć – obiekt był wówczas jeszcze w szalunku.

Mimo to został on wyposażony w komplet stalowych elementów, takich jak drzwi pancerne czy drzwi gazoszczelne. Projektowano go jako schron typu odporności „C”, czyli odporny na liczne trafienia pociskami 155 mm. Dla porównania – większość sąsiednich schronów budowano w typie „D”, o wyższej odporności.

Uzbrojenie schronu miały stanowić dwa ciężkie karabiny maszynowe Browning wz. 30 (kal. 7,92 mm) oraz rkm Browning wz. 28. Ponadto obiekt posiadał wyrzutnie ładunków oświetlających, zrzutnie granatów, a także ręcznie napędzaną instalację filtrowentylacyjną. We wnętrzu znajdowało się sześć izb, z czego dwie były izbami bojowymi.

Bitwa Wyrska i znaczenie „Sowińca”

W rejonie schronu toczyły się zacięte walki w dniach 1–3 września 1939 roku, znane jako Bitwa Wyrska. Obsada schronu miała pochodzić z 2. kompanii specjalnej ckm-ów Samodzielnego Batalionu Fortecznego „Mikołów”. Mimo niedokończenia obiektu, jego rejon stał się miejscem oporu oraz pamięci poległych żołnierzy Wojska Polskiego.

Rewitalizacja i funkcja muzealna

Dzięki inicjatywie Pro Fortalicium, schron został odtworzony i przekształcony w izbę muzealną. Obecnie prezentuje on hipotetyczne wyposażenie z 1939 roku i pełni rolę edukacyjną i patriotyczną. Wewnątrz znajduje się ekspozycja poświęcona Bitwie Wyrskiej oraz tematyce militarnej związanej z okresem międzywojennym.

Wydarzenia i rekonstrukcje historyczne

Od 2005 roku, w maju, w rejonie schronu i Pomnika Pamięci Żołnierzy Września 1939 r. odbywają się widowiskowe inscenizacje Bitwy Wyrskiej. Wydarzenie to gromadzi rekonstruktorów historycznych, Wojsko Polskie oraz licznych pasjonatów historii.

Źródło: profort.org.pl