Izba muzealna "Schron Sowiniec" w Gostyni

Prace fortyfikacyjne rozpoczęte na Śląsku w  1933 roku koncentrowały się na obszarze rozciągającym pomiędzy rzeką Brynicą na północy, a rzeką Kłodnicą na południu. Leżący dalej na południe rejon Mikołowa nie był ujęty w tych planach obrony. Na kierunku tym nie liczono się od razu z działaniami większych sił nieprzyjaciela, a wynikało to z założenia, że w wyniku konfliktu z Niemcami powstanie sojuszniczy czeski front. Dlatego też w początkowym założeniu fortyfikacje Obszaru Warownego Śląsk miały sięgać na południu tylko do rejonu Szybu Artura. Sytuacja uległa zmianie po zajęciu przez Niemców w 1938 roku dużej części Sudetów w wyniku czego państwo czechosłowackie zostało mocno osłabione, a Wehrmacht zyskał swobodę działania na południe od Górnego Śląska. W takiej sytuacji poważnie zaczęto się liczyć z możliwością dużego natarcia niemieckiego poprzez rejon przemysłowy, szczególnie w kierunku Mikołowa i dalej na Oświęcim-Kraków.

15 marca 1939 roku wojska niemieckie zajęły Czechosłowację. Spowodowało to, że fortyfikacje Obszaru Warownego „Śląsk” zyskały nowe znaczenie i z mocnego oparcia południowego skrzydła całego polskiego frontu stały się jednym z wysuniętych i narażonych na obejście elementów frontu, który sam wymagał osłony od południa. Na początku kwietnia 1939 roku w rejon Mikołowa przybył Szef Sztabu Głównego Wojska Polskiego gen. Stachiewicz z dowódcą Armii „Kraków” gen. Szylingiem. Po rozpoznaniu terenu szef sztabu zdecydował o budowie fortyfikacji stałych obejmujących cały rejon Mikołowa. Na ten cel przeznaczono od 3 do 4 mln zł. Projekt odcinka miał przygotować gen. Sadowski. Niestety jego pierwsza propozycja nie została zaakceptowana przez Szefa Sztabu Głównego.

Nowy projekt pomimo że dwukrotnie droższy od pierwszego zatwierdzony został w maju przez gen. Stachiewicza (stracono w wyniku tego cenny jeden miesiąc). Pozycja miała przebiegać od północy wzdłuż rzeki Jamny (na północ od Mikołowa) przez Śmiłowice, Mokre, północno-zachodnie przedmieścia Mikołowa, Łaziska Dolne, Łaziska Średnie, Wyry, las Wyry do rzeki Gostynki.Natychmiast po zatwierdzeniu planu przystąpiono do prac. Robotami kierowało Kierownictwo Robót Fortyfikacyjnych „Śląsk” poprzez Kierownictwo Robót nr 17, którego szefem był mjr Robert Neuman odpowiedzialny za całość prac przy fortyfikacjach stałych w rejonie Mikołowa. Pozycję podzielono na kilka pododcinków, sektorów i punktów oporu obejmujących fortyfikacje stałe oraz dwie pozycje polowe. Umocnienia rozlokowano w dominujących nad przedpolem miejscach i zamykających najważniejsze szlaki komunikacyjne. Od północy odcinek „Mikołów” zaczynał się pozycją polową Jamna, następny był najsilniejszy z punktów oporu „Śmiłowice” ryglujący drogę Gliwice-Mikołów, i dalej kolejno punkty oporu „Mokre” i „Nowy Świat”. Południową część odcinka stanowiły punkty oporu „Łaziska” i „Wyry”. Odcinek na południu zamykała pozycja polowa „Las Wyry”, zbudowana w dolinie rzeki Gostynki.

Przy budowie fortyfikacji pracowali członkowie Junackich Hufców Pracy, Przysposobienia Wojskowego, żołnierze z 73 pułku piechoty, saperzy z 23 batalionu saperów górnośląskich, do prac niewymagających zachowania tajemnicy zatrudniana była miejscowa ludność. Przeszkodami ppanc. zamknięto wszystkie najważniejsze kierunki możliwego włamania się czołgów do Mikołowa, dopiero potem poszczególne odcinki miały być połączone w ciągłą przeszkodę. W pierwszej kolejności wybudowano przeszkodę ppanc. na odcinku okrakiem szosy z Gliwic na Mikołów. Do 1 września 1939 roku zdołano do walki przygotować pięć z siedemnastu wybetonowanych obiektów. Do ukończenia odcinka zabrakło dwóch miesięcy.

Odcinek został obsadzony przez żołnierzy samodzielnego batalionu fortecznego „Mikołów”, który powstał w oparciu o kadrę i sprzęt batalionów fortecznych „Sarny” i „Małyńsk” Korpusu Ochrony Pogranicza, obsadzających fortyfikacje Polesia. W dniu wybuchu wojny składał się z trzech kompanii ciężkich karabinów maszynowych (ckm), jednej kompanii strzeleckiej, kompanii sztabowej, oraz baterii artylerii piechoty. Batalion liczył 33 oficerów i 2600 podoficerów i szeregowców. Uzbrojenie stanowiło: 47 ckm-ów, 6 działek ppanc., 8 moździerzy. Dowódcą oddziału był ppłk Franciszek Pfeiffer. Żołnierzy obsadzających fortyfikacje stałe wspierać mieli żołnierze z pododdziałów 55 DP Rez. oraz 23 DP.

Schron, w którym urządziliśmy izbę muzealną to najbardziej wysunięty na południe obiekt fortyfikacji stałych punktu oporu „Wyry” i jednocześnie odcinka „Mikołów”. „Sowińcem” nazwany został najprawdopodobniej przez miejscową ludność. Zgodnie z jej relacjami obiekt rozpoczęto budować w połowie sierpnia 1939 roku. W dniu 1 września 1939 roku obiekt nie był gotowy do walki. Stał w szalunku, który ściągnięto dopiero w listopadzie 1939 roku. Wyposażony był jednak we wszystkie elementy stalowe takie, jak np. drzwi pancerne wejściowe, pancerne drzwiczki wyłazu czy też drzwi gazoszczelne pomiędzy izbami. Do dnia rozpoczęcia remontu żaden z tych elementów na obiekcie się nie zachował.

Projektowana odporność schronu w skali odporności mieściła się w typie „C” (odporny na liczne trafienia pociskami kalibru 155 mm). Większość obiektów na odcinku wybudowana jest w typie odporności „D” (schron odporny na wielokrotne trafienia pociskami kalibru 220 mm), nie licząc żelbetowych stanowisk broni maszynowej budowanych na pozycjach polowych, które mają niższa klasę odporności (zazwyczaj „B”), charakterystyczną dla tego typu obiektów.

Schron uzbrojony był w dwa ckm-y 7,92 mm wz. 30 „Browning” (posiada dwie strzelnice dla tego typu broni) i 7,92 mm rkm wz. 28 „Browning” (posiada jedną strzelnicę obrony wejścia dla rkm-u). W jednej z izb bojowych znajduje się wyjście ewakuacyjne dla załogi pełniące rolę strzelnicy broni ręcznej. Jest także wyposażony w dwie wyrzutnie ładunków oświetlających i zrzutnie granatów. We wnętrzu znajduje się sześć izb, z czego dwie to izby bojowe. Schron był w części socjalnej gazoszczelny i posiadał instalacje filtrowentylacyjną napędzaną ręcznie. W rejonie schronu walczyła kilkuosobowa załoga z 2 kompanii specjalnej ckm-ów (dowódca mjr Stanisław Amon) wchodząca w skład samodzielnego batalionu fortecznego „Mikołów” i to ona jako jednostka wyspecjalizowana najprawdopodobniej miała obsadzić schron po jego ukończeniu.

Źródło: profort.org.pl

Chętnych do zwiedzania obiektu prosimy o kontakt z: