Riese - Kompleks "Osówka"
Kompleks Osówka zlokalizowany jest w lesie w Górach Sowich we wsi Sierpnica (gmina Głuszyca).
Dojazd do Kompleksu Osówka możliwy jest praktycznie wyłącznie od strony Głuszycy - należy skręcić z drogi wojewódzkiej nr 381 w kierunku na wsie Kolce i Sierpnica. Po zjechaniu z drogi wojewódzkiej należy przejechać około 5 km nieco zniszczoną droga i wówczas natrafimy na kierunkowskaz, który poprowadzi nas wąską drogą w lewo pod górę. Tą wąską drogą należy przejechać ok. 1,5 km i dojedziemy na parking pod głównym budynkiem obsługującym cały kompleks. W budynku znajdują się:j kasa biletowa, sklepik z pamiątkami oraz kawiarnia.
Obiekt udostępniony do zwiedzania w kilku wariantach trasy. Do każdej z nich należy się ubrać w miarę ciepło, podstawa to dobre wysokie buty trekkingowe oraz ubranie z długim rękawem, najlepiej nieprzemakalne. Można się też zaopatrzyć w rękawiczki typu wampirki oraz latarki czołówki, kaski otrzymujemy po wejściu.
Trasa I (bez rezerwacji miejsc)
Zwiedzanie z przewodnikiem. Czas zwiedzania części podziemnych to ok. 1 godzina. Do kompleksu prowadzą sztolnia nr 1 i sztolnia nr 2. Wchodzimy "jedynką", natomiast sztolnią nr 2 opuszczamy podziemia. Przewodnik przedstawia podstawowe zagadnienia z techniki budowy tuneli, grupa ogląda korytarze w różnych etapach budowy. Przejście prze "uskok" i wartownię w sztolni nr. 2.
Trasa II (obowiązkowa rezerwacja)
Przeprawa przez sztolnie i zalane chodniki mostami wiszącymi oraz łodziami. Prezentacja systemu połączeń między sztolniami oraz sprzętu używanego do pracy i komunikacji wewnątrz sztolni. Przewodnik chętnie odpowiada na każde pytania, widząc zainteresowanie chętnie zdradzi też kilka ciekawych opowieści znanych pośród okolicznych mieszkańców oraz teorii, które jeszcze nie znalazły potwierdzenia w badaniach.
Trasa III - ekspedycja Riese (obowiązkowa rezerwacja)
Dobra opcja dla większych grup zorganizowanych, wyjazdów integracyjnych. Zwiedzanie części podziemnej i naziemnej. W trakcie zwiedzania przewodnik ma w rękawie kilka konkursów i zagadek dla grupy. Zwiedzanie trwa ponad 3 godziny. Możliwość zorganizowania after party w formie grilla lub ogniska.
Trasa IV - edukacyjna
Zwiedzanie Podziemnego Miasta Osówka oraz części naziemnej z Sowiogórem - strażnikiem tajemnic Osówki i Gór Sowich. Dzieci zwiedzają podziemia, poznają historię, zaglądają w różne zakamarki, poznają tajemnice ukrytych skarbów, życie nietoperzy (w zimie możliwość zobaczenia śpiących ssaków), geologię Gór Sowich, legendy Dolnego Śląska. Po opuszczeniu podziemi odlewają z gipsu figurki zwierząt występujących w Górach Sowich: sowę, nietoperza i udają się do królestwa Sowiogóra jakim jest las. Zwiedzają budowle zewnętrzne kompleksu Osówka, poznają tam głosy różnych zwierząt, sekrety przyrody - jak wygląda płatek dzwonka sowiogórskiego, ile oczu ma mucha czy komar, wracają w miejsce, gdzie są formy z odlanymi figurkami gipsowymi, otwierają je i najbardziej aktywne dzieci podczas wędrówki zabierają je ze sobą. Dla wszystkich dzieci nagroda za pokonanie trasy - ognisko z kiełbaskami do pieczenia.
| INFORMACJE PRAKTYCZNE | |
| Czas zwiedzania: | Uzależniony od rodzaju trasy turystycznej:
|
| Temperatura wewnątrz: | ok. +10°C |
| Długość ścieżki turystycznej: | ok. 1700 m |
| Wysokość: | 568 m n.p.m. |
| Sposób zwiedzania: | w grupach zorganizowanych z przewodnikiem |
| Trudności w zwiedzaniu: | przy wyborze trasy ekstremalnej część trasy pokonuje się łodzią desantową oraz drewnianymi kładkami, pomostami oraz wiszącym mostkiem ponad zalanymi chodnikami |
| Oświetlenie: | elektryczne |
| Zalecany ubiór: | ciepłe okrycie latem oraz wygodne, sportowe obuwie |
| Uwagi: |
|
Prace nad kompleksem "Riese" rozpoczęły się na początku 1943 r. na powierzchni ok 200 km2na terenie kilku masywów w górach Sowich, z których pochodzą nazwy poszczególnych kompleksów. Na chwilę obecną wykazać można istnienie 7 kompleksów:
- Włodarz
- Osówka
- Jugowice Górne
- Soboń
- Rzeczka
- Sokolec
- tunele pod zamkiem Książ
Istnieje podejrzenie (na podstawie nienaturalnych nasypów) o istnieniu jeszcze dwóch kompleksów: Wielka Sowa oraz Moszna. Wiele przekazów w śród okolicznych mieszkańców sugeruje, że kompleks Wielka Sowa to całkowicie ukończony centralny element Wielkiego Projektu.
Wyrobiska Kompleksu "Osówka" są częścią Projektu Riese, czyli prawdopodobnie największej kwatery Hitlera, nie tylko na Dolnym Śląsku, ale w całej Trzeciej Rzeszy. Jest to najbardziej zaawansowany pod względem budowlanym obiekt projektu, położony na terenie Gór Sowich.
Część naziemna kompleksu to obiekty stanowiące zewnętrzną infrastrukturę podziemnych pomieszczeń. Największą uwagę spośród nich przyciągają obiekty nazwane umownie "Siłownia" i "Kasyno". Kasyno to monolityczna, jednokondygnacyjna, żelbetowa budowla o długości ok. 50m posiadająca ściany grubości ok. 0,5m. Drugi obiekt to "Siłownia" i jest to wielki żelbetowy fundament obiektu technicznego, przewidzianego do obsługi podziemi.
Komunikacja z obiektami podziemnymi została zaprojektowana w oparciu o szyb windy, do którego prowadzi kryta droga.
Dla celów budowy "Riese" powstała spółka akcyjna Śląska Wspólnota Przemysłowa (Schlesische Industriegemeinschaft AG) wykorzystująca do pracy oddelegowanych jeńców wojennych. Siedziba spółki mieściła się w Jedlinie Zdroju.
| szef: Oberbaudirektor Hartwig |
| placówka Frontfuhrung (Walim) - szef: Kramer |
| kierownik robót: Oberbaurat Meier |
| podlegli komendanci |
| oddział sanitarny (Lachmann) - lekarz dyżurny od 09.02.1944 - Kirstein |
Tab.1 Schemat organizacyjny Śląskiej Wspólnoty Przemysłowej
Schemat obozowy tworzyły cztery główne obozy jenieckie:
- Lager I im Wustewaltersdorf (Walim), przędzalnia Websky GMBH)
- Lager II im Dornhau (Kolce - tkalnia lnu)
- Lager III im Wustegiersdorf (Głuszyca - fabryka włókiennicza)
- Lager IV im Ober Wustegiersdorf (Głuszyca Górna - fabryka włókiennicza)
Docelowo miało pracować tam ok 15 tys jeńców. Tempo budowy było jednak zdecydowanie zbyt wolne, więc budowę przejęła Organizacja Todta, wtedy to budowa przyjęła kryptonim "OLBRZYM".
| Ministerstwo Rzeszy d.s. Zbrojeń i Produkcji Zbrojeniowej - Minister Przemysłu i Zbrojeń II Rzeszy - Naczelny Dyrektor Alber Speer |
| Sztab Myśliwski: szef: Xavier Dorsch |
| kier. techniczny: Anthonow Dalmus |
| finanse: SS Hauptsturmfuhrer Karl Maria Hettlage |
| Generalny Zarząd Budowy w Jedlince, kierownik budowy inż. Oberhahm |
| Majstrowie budowy (kapo) którym bezpośrednio podlegali więźniowie |
Tab.2 Schemat organizacyjny Organizacji Todta
Główną siłę robotniczą mieli zapewnić jeńcy obozu koncentracyjnego Konzentrationlager (KL) Gross-Rossen. Obóz założony 1 maja 1940 roku na zboczach góry Krowiarki (305 m.n.p.m.) ok 1,5 km od wsi Rogoźnica. Z uwagi na specyficzny mikroklimat warunki panujące w obozie były ekstremalne. Osobą odpowiedzialną za transport więźniów z KL Gross-Rossen na teren budowy był SS Hauptsturmfuhrer dr. Fritz Schemelter. Faktem jest, że pierwsze transporty więźniów Gross-Rossen nie pokrywają się z czasem kiedy budowę przejęła OT. Pierwsze transporty więźniów na teren budowy miały miejsce już zimą 1943 roku celem budowy i przygotowania obozów do przyjęcia większej liczby więźniów. Więźniowie zaczęli napływać masowo na początku 1944. Aby budowa ruszyła na dobre najpierw trzeba było przygotować odpowiednią infrastrukturę. Rozpoczęto budowę baraków więziennych, budynków technicznych, magazynów, kuchni i revierów. Więźniów lokowano również w tzw. fińskich celtach (okrągłe betonowe platformy z zadaszeniem z desek). Od kwietnia 1944 do maja 1945 udokumentowano powstanie 13 obozów. Wszystkim nadano wspólną nazwę Arbietslager (AL) Riese.
{multithumb thumb_width=450 thumb_height=320} | 1. Tannhausen (Jedlinka) 2. Wustegiersdorf (Głuszyca) 3. Schotterwerk (Głuszyca Górna) 4. Dornhau (kolce) 5. Larche (koło Głuszycy) 6. Marzbachtal (koło Głuszycy) 7. Kaltwasser (Zimna Woda) 8. Sauferwasser (koło Głuszycy) 9. Wolfsberg (Włodarz) 10. Erlenbusch (Olszyniec) 11. Zentralrevier im Tannhausen (szpital w Jedlince) 12. Falkenberg (Sokolec) 13. Furstenstein (Książ) |
Dalsze prace obejmowały:
- wyrąb lasów
- regulacja koryt rzek, budowa punktów czerpania wody, pompowni
- budowa głównej drogi zaopatrzeniowej
- budowa linii kolejki wąskotorowej
- instalacja linii energetycznych, wodociągów, linii telefonicznych, kanalizacji
- budowa platform pod potężne kompresory i betoniarki
- budowa platformy transportowej w kompleksie "Osówka" (transport kruszywa na poziomy betoniarek) oraz dwóch platform w kompleksie "Sokolec"
Budowa tuneli:
- budowa platformy nieopodal sztolni (pod montaż betoniarek i kompresorów)
- nawiercanie 15-20 otworów o głębokości 1,5-2,0 m w głąb
- umieszczenie w nich materiału wybuchowego - donaritu (produkowany dla potrzeb OT w Dynamit AG w Ludwikowicach Kłodzkich)
- umieszczenie stalowej płyty przy ścianie (łatwiej wybrać luźny materiał z ziemi)
- wybuch
- zrzucenie kijami luźnych skał
- usuwanie urobku na wagoniki (kruszenie w kruszarkach jako spoiwo do betonu)
- zakładanie szalunków, betonowanie tuneli, montaż instalacji wentylacyjnych i elektrycznych.
Każdym rodzajem prac zajmowało się osobne komando utworzone na potrzeby danej firmy wykonującej zlecenie dla OT. Firm na terenie budowy było ok 40. Na przeciw sztolni powstawały dwie wartownie. Więźniów obowiązywała pobudka o 4 rano, dwugodzinny apel i praca po 10-12 godzin. Racje żywnościowe wynosiły maks. 600 kalorii. W każdym z obozów śmiertelność była bardzo duża. Pod koniec roku 1944 zmniejszano racje żywnościowe, więźniowie byli przeznaczeni na śmierć poprzez zapracowanie. Były więzień Czesław S. z Bytomia zapisał: "Pod koniec 1944 roku racje żywnościowe zmniejszyły się tak, że ludzie zaczęli wcześniej umierać. A w 1945 roku to się nasiliło. Niemcom o to chodziło. Szkoda było na Nas kul..."
Tekst: Dariusz Zwardoń
Źródło: Aniszewski M., "Podziemny świat Gór Sowich", Wyd. Technol, Kraków 2006
- Aniszewski M., "Podziemny świat Gór Sowich", Wyd. Technol, Kraków 2006
- Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd. Daunpol
