Twierdza Srebrna Góra - Donżon

Kształt tego najważniejszego dzieła twierdzy zmienił się stosunkowo niewiele, począwszy od pierwszych projektów, aż do zrealizowanej formy. Zmiany nie dotyczyły planu, lecz jedynie bryły oraz układu wnętrza. W początkowych założeniach Donżon miał być wysoką, wieloboczną redutą, do której miały być dostawione czterocylindryczne platformy. Platformy miały być niższe od głównego dzieła, dzięki czemu można było ustawić stanowiska artyleryjskie na dwóch poziomach - wyższym (w wale reduty) i niższym - na platformach. Ponadto każda z platform miała mieć inny poziom. Dopiero kolejne projekty modyfikują ten pomysł - wszystkie platformy zostały podwyższone i zrównały się z poziomem reduty, przez co powstała zwarta, czterowieżowa obecnie znana bryła.

Większe różnice widać w koncepcji układu wnętrza. W pierwotnym projekcie brak bocznych dziedzińców w wieżach Miejskiej i Dolnej. Planowano również dwie studnie, po jednej w wieży Dolnej i Nowowiejskiej. Ponadto można zauważyć większą liczbę kazamat mieszkalnych oraz znacznie mniejszą, w porównaniu ze zrealizowaną, liczbę kazamat magazynowych. Wynikało to, oczywiście, z mniejszej wysokości cylindrycznych platform artyleryjskich, w których dolnych kondygnacjach znajdowały się stosunkowo niewielkie pomieszczenia magazynowe. Ogólnie można zauważyć, że pustymi kubaturami wewnątrz Donżonu gospodarowano dosyć ostrożnie. Z reguły pomieszczenia nie dochodziły do muru obwodowego Donżonu, za ich tylnymi ścianami znajdowała się przestrzeń „techniczna" wypełniona ziemią, tak że pomieszczenia użytkowe nie miały żadnych okien poza tymi od strony dziedzińca. Wyraźnie projektant starał się nadać Donżonowi maksymalną odporność na zniszczenie. Inaczej ten aspekt przedstawiał się w drugim, zrealizowanym projekcie. Podwyższenie platform w formę narożnych wież umożliwiło wprowadzenie kazamat również w górnych ich piętrach. W wieżach Miejskiej i Dolnej wprowadzono dziedzińce, które ułatwiały komunikację (schody w górę, na poziom wału i w dół, do części podziemnej), a poza tym poprawiały doświetlenie pomieszczeń kazamat. Zauważyć można również znacznie bardziej intensywne wykorzystanie wnętrz wież. Dawne przestrzenie „techniczne" przekształcono w zwykłe pomieszczenia użytkowe, a do tego przedłużono główne pomieszczenia magazynowe w wieżach, tak że sięgały muru obwodowego. Wszystko to umożliwiło wybicie w zewnętrznym murze licznych okienek wentylacyjnych zarówno dla pomieszczeń magazynowych, jak i mieszkalnych. W krótkiej „kurtynie" umieszczono bramę przejazdu prowadzącego w stronę fosbrei. Ostatecznie zrealizowana forma Wysokiej Skały różniła się tylko nieznacznym uproszczeniem opisywanego fragmentu - deformacja prawych kleszczy ograniczyła się tylko do ich jednokrotnego załamania.

Źródło: Podruczny G., Przerwa T., Twierdza Srebrna Góra, Wyd. Bellona, Warszawa 2010

• Podruczny G., Przerwa T., Twierdza Srebrna Góra, Wyd. Bellona, Warszawa 2010
• Aumann A., Silberberg und das "Schlesische Gibraltar", Srebrna Góra 1908.
• Bleyl W., Silberberg die Passfestung Schlesiens, Wrocław 1938.
• Brauner E., Die Beschissung der Festunf Silberberg im Jahre 1869, Świdnica 1911.
• Broniewski T., Srebrna Góra, Wrocław 1974.
• Broniewski T., Srebrna Góra na Dolnym Śląsku, Wrocław 1969.
• Dębicki J., Fritza Reutera pobyt w twierdzy srebrnogórskiej, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Eysymontt R., Śląskie "koszary mieszkalne" przełomu XVIII i XIX w. - kilka przykładów, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Felkel R., Restauracja Twierdzy Srebrna Góra w latach 1925-1937, Forteca, nr 4 (19), 2004.
• Felkel R., Jelitto A., Geschichte der Stadt und Festung Silberberg, Ząbkowice Śląskie 1929.
• Gróżlewski J., Wizerunek twierdzy na srebrnogórskich pocztówkach, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Kania A., Rewaloryzacja Fortu Rogowego i jego esplanady, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Kisiel R., Strategiczne znaczenie Srebrnej Góry w okresie wojen śląskich 1740-1763, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Knötel A., Silberbergs Belagerung im Jahre 1807, Lipsk 1896.
• Kornedki, Złoty Stok, Srebrna Góra, Wrocław 1980.
• Legendziewicz A., Zabytkowe drzwi forteczne na Śląsku - stan zachowania, Fortyfikacja, t.XII, 2000.
• Lekmann D.P., Stadt und Festung Silberberg, Ząbkowice Śląskie 1898.
• Lewicka-Cempa M., Twierdza Srebrnogórska, mpis (Wrocław 1973).
• Lewicka-Cempa M., Twierdza w Srebrnej Górze. Problemy ochrony konserwatorskiej. Dzieje warowni, Fortyfikacja, t.I, 1995.
• Lewicka-Cempa M., Twierdza w Srebrnej Górze - problemy ochrony, Fortyfikacja, t.XII, 2000.
• Lewicka-Cempa M., Wstępne wnioski konserwatorskie dla całego zespołu budowli obronnych Twierdzy w Srebrnej Górze, mpis (mpis: WKZ Wałbrzych, Warszawa 1985).
• Ligarski S., W cieniu twierdzy: lata 40 i 50 XXw., [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Małachowicz E., Fortyfikacje pasma Sudetów, Fortyfikacja, t.V, 1998.
• Małachowicz M., Fortyfikacje przełęczy Sudetów, Fortyfikacja, t.XII, 2000.
• Małachowicz M., Idea donżonu w fortyfikacji pruskiej, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Małachowicz M., Detal i wyposażenie w fortyfikacji pruskiej, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Maszkowski P., Żołnierze Mannerheima w Srebrnej Górze, Odkrywca, nr 2 (109), 2008.
• Pietrzyk T., Akcja "Srebrna Góra", [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Pisarski G., Echa prasowe z 1807r., [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Pisarski G., Srebrnogórska tragedia Finów w 1944r., [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Podruczny G., Niezrealizowane koncepcje twierdzy srebrnogórskiej, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Przerwa T., Turystyczne aspekty Twierdzy Srebrnogórskiej, Fortyfikacja, t.XII, 2000.
• Przerwa T., Twierdza srebrnogórska oczami podróżników, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Radzikowska-Ruhland K., Bawarskie oblężenie Srebrnej Góry, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Slavík J., Pevnost Silberberg, Novodobě Fortifikace, nr 5, 2000.
• Sroka P., Oflag VIII "b" - historia i legenda, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Stojak W., Twierdza Fryderyka Wielkiego, Odkrywca, nr 9(44), 2002.
• Tschope H., Silberberg das Schlesische Gibraltar Guda Obend, 1913.
• Wichrowski M., Okiem stratega: Fortyfikacja w dydaktycznych pismach wojskowych Fryderyka Wielkiego, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.
• Wild P., Pomnik historii. Twierdza Srebrna Góra, Fortyfikacja, t. XVI, Warszawa 2004.
• Wild P., Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze, [w:] Twierdza Srebrnogórska, [red.] T. Przerwa, G. Podruczny, Srebrna Góra 2006.