Twierdza Srebrna Góra - Fort Wysoka Skała

Fort Wysoka Skała został wzniesiony w latach 1769-1772. Jego oryginalna forma jest wynikiem intensywnych prac projektowych. Zanim powstał ostateczny projekt, wykonano bowiem sześć innych jego wersji. Najważniejsza różnica między nimi wynikała z tego, że pierwotnie planowano budowę długiego obiektu obronnego, zwanego Komunikacją, łączącego Donżon z Fortem Wysoka Skała. Ponadto na przedpolu fortu przewidziano początkowo budowę jeszcze jednego obiektu, Fortu Kłośna. Zaczęto nawet jego wznoszenie, jednak zbytnie rozciągniecie linii obronnej i związane z tym nakłady finansowe wymusiły wstrzymanie prac. Zarys tego fortu jest jednak do dzisiaj widoczny. Po zaprzestaniu prac na Kłośnej i przy Komunikacji nastąpiło istotne wzmocnienie obrony samego Fortu Wysoka Skała.

Zabieg ten okazał się widocznie niewystarczający, ponieważ w późniejszych latach stale powracano do niezrealizowanej koncepcji ufortyfikowania Kłośnej, a w 1807 r. przygotowano na jej stoku umocnienia ziemne, których ślady można odnaleźć jeszcze dziś.
Fort Wysoka Skała jest nieregularnym dziełem obronnym o narysie kleszczowym. Składa się z części głównej i z położonego poniżej przedwału. Obie części łączy sklepiony przejazd.
W części szyjowej fortu znajduje się dziedziniec, wokół którego umieszczone są kazamaty: trzy pomieszczenia mieszkalne dla liczącej siedemdziesięciu żołnierzy załogi wojennej, magazyny żywności i prochu (największy, jaki znajdował się w obrębie twierdzy, mieszczący prawie 95 ton prochu), jedna wartownia i pomieszczenie studzienne ze studnią (69 m głębokości).

Obiekt miał znaczną samodzielność. W przedwale znajdował się niewielki magazyn prochu oraz latryna. Stanowiska artylerii, służące do niszczenia celów odległych, znajdowały się na wałach, a dla strzelców - w kilkudziesięciu kazamatach strzeleckich.

Całość otoczono głęboką, suchą fosą wykutą w skale, od strony wschodniej bronioną dodatkowo przez galerię przeciwstokową - długi korytarz ukryty za zewnętrznym murem fosy, zaopatrzony w strzelnice do obrony jej dna. Galerię łączył z fortem niski korytarz biegnący w poprzek fosy. Ten interesujący obiekt był zaopatrzony w strzelnice karabinowe i pozwalał na podłużny ostrzał dna fosy.

W chwili zagrożenia bez większych konsekwencji można było wysadzić prowadzącą doń klatkę schodową, na co pozwalało odpowiednie ukształtowanie zewnętrznych segmentów wałów. Warto zwrócić uwagę na sposób zabezpieczenia dna suchych fos. Wszystkie ich odcinki kryte były ogniem ze skazamatowanych stanowisk strzeleckich zlokalizowanych w skarpie lub przeciwskarpie fosy. System ten można nazwać "protokaponierowym". Fort Wysoka Skała bronił wschodniego cypla Warownej Góry, jego groźną sylwetkę najlepiej zatem podziwiać właśnie od strony wschodniej. Na zewnątrz fosy znajduje się tam odcinek drogi krytej, niegdyś zaopatrzonej w stanowiska obronne.

Celem istnienia Fortu Wysoka Skała była obrona podejścia do Donżonu oraz kontrola miasteczka i okolicznych wzgórz. Z trzonem fortecy - Bastionem Dolnym i Donżonem - łączyła go płaszczyzna esplanady, na której stało kilka szop magazynowych. Składowano w nich narzędzia, sprzęt artyleryjski (lawety działowe, wozy itd.), żywność dla ludzi i zwierząt. Najważniejsze były cztery magazyny, w których trzymano niemal całe zapasy zboża i mąki dla twierdzy.

Esplanada Fortu Wysoka Skała tworzy kilka półek, oddzielonych od siebie skarpami lub nasypami. Te ostatnie miały przede wszystkim  osłaniać esplanadę przed ostrzałem z północy.

Bezpośredniego dostępu broniły sąsiednie obiekty forteczne i rząd palisad. W północnej części esplanady w razie potrzeby można było przygotować dodatkowe stanowiska dla artylerii.

Fort Wysoka Skała zachował się w dość dobrym stanie, ponieważ w latach 1926-1928 przeprowadzono jego gruntowny remont. Uzupełniono wówczas mury i elewacje, a rampę artyleryjską zastąpiono schodami. Widoczny ślad prowadzonych wówczas prac stanowią kamienie wmurowane w łuk bramny (na dziedzińcu), na których wykuto dwie daty: 1777 - jako rok ukończenia budowy twierdzy i 1927 - jako rok remontu dziedzińca fortu. W kluczu umieszczono zaś kamienny herb. Obiekt pełnił wówczas funkcję ośrodka szkoleniowego policji i dysponował kilkudziesięcioma miejscami noclegowymi. Podczas ostatniej wojny zlokalizowano w nim podobóz oflagu VIII "b", z którego w 1940 r. zbiegło dziesięciu polskich oficerów.

Źródło: Tablice informacyjne przy Twierdzy Srebrna Góra