Bazylika Mariacka w Krakowie

Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zwany także bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, bazyliką Mariacką lub kościołem Mariackim – zabytkowy, rzymskokatolicki kościół parafialny, znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy I, na Starym Mieście, na placu Mariackim 5, przy północno-wschodnim narożniku Rynku Głównego. Od 1962 roku posiada tytuł bazyliki mniejszej.

Świątynia jest gotycką, trójnawową, orientowaną bazyliką.

Architektura zewnętrzna

Obecny kształt nadała kościołowi przebudowa na układ bazylikowy, która miała miejsce w latach 1392-1397.

Wieże
Fasada świątyni ujęta jest w dwie wieże:

Wieża wyższa, zwana Hejnalicą, ma 82 metry wysokości. Zbudowana jest na planie kwadratu, gdzie na wysokości dziewiątej kondygnacji przechodzi w ośmiobok, przepruty ostrołukowymi wnękami, mieszczącymi dwie kondygnacje okien. Wieżę nakrywa gotycki hełm, będący dziełem mistrza Matiasa Heringkana z 1478. Hełm składa się z ośmiobocznej zaostrzonej iglicy, otoczonej wieńcem ośmiu niższych wieżyczek. Na iglicy umieszczona została w 1666 złocona korona o średnicy 2,4 m i wysokości 1,3 m. Z wieży, z wysokości 54 metrów, grany jest co godzinę Hejnał Mariacki. Jest on jednym z symboli Krakowa. U podnóża, od strony północnej, znajduje się prostokątna przybudówka, mieszcząca kamienne schody, prowadzące do wnętrza wieży. Jesienią 1912 roku przystąpiono do restauracji wieży. Roboty prowadził prof. Zubrzycki, a z ramienia magistratu nadzorował inż. Rzymkowski. Zdjęto wówczas górną część wieży: banie, chorągiew i złoconą koronę. Restauracją ich zajęła się krakowska firma H. Sztorca.

Za wejściem na wieżę zwraca uwagę duża, odlana w brązie tablica, przedstawiająca wjazd króla Jana III Sobieskiego. Została ona wykonana na podstawie projektu rzeźbiarza Piusa Welońskiego w 1883 dla uczczenia 200. rocznicy odsieczy wiedeńskiej. Na wieży znajduje się dzwon zegarowy z 1530 (ton uderzeniowy d', średnica 165 cm).

W 2013 ze względu na zły stan techniczny wieżę zamknięto dla zwiedzających. Ponowne jej udostępnienie nastąpiło w kwietniu 2015, po zakończeniu prac związanych z montażem nowej instalacji elektrycznej, grzewczej oraz wodno-kanalizacyjnej oraz po zamontowaniu nowej – metalowej – klatki schodowej.

Wieża niższa, o wysokości 69 metrów, przeznaczona jest na dzwonnicę kościelną. Wzniesiona na planie kwadratu, posiada wyraźnie zaznaczony na całej wysokości gzymsami i oknami, podział kondygnacyjny. Na piętrze znajduje się renesansowa kaplica pod wezwaniem Nawrócenia św. Pawła (Kaufmanów). Na zewnątrz obok okna kaplicy, pod trójspadowym daszkiem jest zawieszony dzwonek „za konających”, odlany przez Kacpra Koerbera z Wrocławia w 1736. Wieżę nakrywa późnorenesansowy hełm, wykonany w 1592, składający się z eliptycznej kopuły, osadzonej na ośmiobocznym bębnie i zwieńczoną ażurową latarnią. W narożnikach ustawione są cztery mniejsze kopułki na niskich, sześciobocznych podstawach. Zawieszony jest w nim dzwon zegarowy z 1530 (średnica 135 cm), obecnie nieużywany.

Elewacja zewnętrzna
W wysmukłych murach prezbiterium znajdują się wydłużone, ostrołukowe okna, ozdobione są motywami roślinnymi, a klucze rzeźbami figuralnymi o tematyce symbolicznej. Równie bogatą dekorację rzeźbiarską prezentuje 21 figur, umieszczonych na konsolach, podtrzymujących gzyms wieńczący mury magistralne budowli. Na ścianie kaplicy pw. św. Jana Nepomucena znajduje się zegar słoneczny wykonany w technice sgraffitowej przez Tadeusza Przypkowskiego w 1954 roku.

Kruchta
Do wnętrza świątyni, od strony frontowej, prowadzi barokowa kruchta. Powstała w latach 1750–1753, według projektu Franciszka Placidiego. Kształt jej jest wzorowany na formie architektonicznej Grobu Chrystusa. Drewniane drzwi ozdobione zostały rzeźbionymi głowami proroków, apostołów i polskich świętych. Wykonał je w 1929 Karol Hukan.

Ponad kruchtą znajduje się wielkie, ostrołukowe okno z witrażami, projektowanymi przez Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego. Dekoracyjny podział okna wykonano w 1891, według koncepcji Jana Matejki.

Kuna
Przy wejściu do bazyliki, od strony placu Mariackiego, zamontowana jest kuna (tzw. obręcz pokutników), którą zakładano dawniej na głowy szczególnych grzeszników. Obręcz pokutników była zamontowana na takiej wysokości, aby skazany na nią nie mógł ani wyprostować się, ani uklęknąć, co miało tym bardziej uprzykrzyć karę. Przez wieki poziom płyty placu podniósł się i obecnie obręcz znajduje się niewiele ponad ziemią.

Organy
Kościół Mariacki posiadał organy już pod koniec XIV wieku. Pierwsza wzmianka na temat organów pochodzi z 1399 roku.

Obecne organy główne są efektem licznych przebudów instrumentu wykonanego w 1800 przez krakowskiego organmistrza Ignacego Ziernickiego.

W 1908 gruntownej przebudowy instrumentu w duchu romantycznym dokonała firma Aleksandra Żebrowskiego, działająca najpierw we Lwowie, a później również w Krakowie. Nowy instrument, liczący 46 głosów rozdysponowanych pomiędzy 3 manuały i pedał, był z pewnością największym i najnowocześniejszym instrumentem nie tylko w Krakowie, ale w całej ówczesnej Galicji.

W latach 1952–1973 organy główne stopniowo rozbudowywano, modyfikując przy tym trakturę i łącząc je z organami w prezbiterium i nawie południowej (ostatecznie główny kontuar posiadał 4 manuały i 92 głosy, wliczając w to organy w prezbiterium i nawie południowej).

W latach 1987–1989 usunięto większą część organów Żebrowskiego i wybudowano częściowo nowy instrument, przywracając pierwotnie mechaniczną trakturę gry. Pracami kierował prof. Jan Jargoń, a wykonała je firma organmistrzowska Włodzimierza Truszczyńskiego z Warszawy. Od tego momentu instrument posiada 56 głosów, 3 manuały i pedał oraz połączenie z organami w prezbiterium.

Obecne organy główne niewiele przejęły z romantycznego brzmienia, a wykonywanie na nich muzyki barokowej i współczesnej jest dość problematyczne. Dobudowano także nowy pozytyw balustradowy, łamiąc przy tym stylistyczną jedność zachodniego chóru muzycznego. To efekty ostatniej, w dużej mierze nieudanej przebudowy, która do dziś wywołuje liczne kontrowersje.

Oprócz organów głównych w bazylice znajdują się jeszcze dwa interesujące instrumenty o typowo romantycznej stylistyce brzmieniowej:

• organy Kazimierza Żebrowskiego w prezbiterium (12 głosów, z 1912),
• organy Tomasza Falla w nawie południowej (7 głosów, z 1898).

W maju 2015 roku Archidiecezjalna Komisja Muzyki Kościelnej oceniła stan organów w bazylice. Zdecydowano o przeprowadzeniu gruntownego remontu wszystkich instrumentów. Konkurs wygrała firma Rieger Orgelbau. 15 grudnia 2018 roku zostały oddane do użytku oraz poświęcone przez arcybiskupa Marka Jędraszewskiego wyremontowane organy w prezbiterium. Podczas prac powiększono instrument o 2 głosy, rozdzielono dyspozycję na 2 manuały, odnowiono szafę organową, stół gry, miech, piszczałki oraz wszystkie uszkodzone elementy.

Firma Rieger jest również odpowiedzialna za budowę nowych organów w nawie głównej. Według projektu nowy instrument będzie posiadać 62 głosy, rozdzielone na 4 manuały i pedał. 7 zabytkowych głosów ma pochodzić ze starego instrumentu. Budowa ma zakończyć się w 2021 roku. Do głównych organów ma zostać podłączony instrument w prezbiterium.

Dzwony
Na kondygnacjach niższej wieży znajduje się pięć dzwonów liturgicznych, które stanowią jeden z największych i najstarszych zespołów dzwonów średniowiecznych w Polsce:

Dzwonią one w następujących porach:

• Półzygmunt - codziennie o 21:05 oraz w piątki o 15.04,
• Tenebrat - niedziele i święta o 9:50,
• Misjonał - codziennie o 18:25,
• Mieszczański - codziennie o 7:55,
• Józef z Nazaretu - codziennie o 12:04.

Od strony rynku zawieszono na murze dzwonnicy na wysokości 14 metrów dzwonek za konających. Odlano go w 1736 roku we wrocławskiej ludwisarni Kacpra Koerbera, fundatorem był ówczesny krakowski ławnik Krystian Jeingling. Dzwonek ma 22 cm średnicy, waży 7,5 kg, posiada ton uderzeniowy ais3. W latarni hełmu wieży zawieszono również gong zegarowy. Odlany został w 1564 roku przez ludwisarza Andrzeja. Ma średnicę 140 cm, waży ok. 1700 kg, jego ton uderzeniowy to cis2. Bije on co 15 minut od 6.00 do 22.00. Drugi gong zawieszony jest we wnętrzu dolnej części iglicy hełmu hejnalicy. Pochodni z 1530 roku, fundatorem był krakowski magistrat. Ma 165 cm średnicy, waży 3500 kg. Jego ton uderzeniowy to ais1. Dzwoni co pełną godzinę.

Źródło: wikipedia.pl