Grupy obiektów:Stare Miasto w Krakowie

Bazylika archikatedralna pw. śś. Stanisława i Wacława w Krakowie

Nr w rejestrze zabytków:
A-7 z 28.03 1931, z 20.02.1933 i z 8.09.2008
Data powstania obiektu: 1320–1364 r.

Bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława – kościół archikatedralny, położony na Wawelu stanowiący własność archidiecezji krakowskiej. Miejsce koronacji królów Polski i ich pochówku. Pochowani są tutaj między innymi św. Stanisław ze Szczepanowa i inni biskupi krakowscy aż po czasy współczesne, prawie wszyscy królowie od Władysława I Łokietka do Stanisława Leszczyńskiego (łącznie 17 królów wliczając Jadwigę i Annę Jagiellonkę) i członkowie rodzin królewskich oraz wodzowie, przywódcy polityczni i wieszcze narodowi.

  • Katedra wewnątrz

Wygląd wewnętrzny katedry różni się od pierwotnego stanu. Krótka nawa główna od czasu ustawienia w transepcie mauzoleum św. Stanisława w XVII w. tworzyły odrębną przestrzeń. Ambit, zbarokizowany w XVII i XVIII w., utracił średniowieczny charakter. Trzon architektury zachował jednak swe gotyckie cechy. Nawa główna i prezbiterium oddzielone od naw bocznych i ambitu ostrołukowymi arkadami, nakryte są sklepieniem krzyżowo-żebrowym. We wschodniej części prezbiterium występuje sklepienie trójdzielne (charakterystyczne dla polskiego gotyku). Oryginalnym rozwiązaniem jest system tzw. filarowo-szkarpowy (zwany również krakowskim).

Nawa główna

We wnętrzu katedry, nad filarami międzynawowymi stoją cztery drewniane posągi Ojców Kościoła, świętych: Hieronima, Ambrożego, Grzegorza (późnogotycki, w. XV/XVI) oraz Augustyna (1900 r.). Pomiędzy filarami nawy głównej, po obu jej stronach znajdują się nagrobki królów Polski:

  • Nagrobek Władysława III Warneńczyka (zm. 1444), wykonany przez Antoniego Madeyskiego w Rzymie na wzór nagrobków gotyckich w 1906 roku. Sarkofag jest pusty, ponieważ ciała młodego władcy, który zginął w bitwie pod Warną, nie odnaleziono. Jest to więc cenotaf (grób symboliczny).
  • Nagrobek Władysława II Jagiełły (zm. 1434), wykonany z czerwonego marmuru węgierskiego w 1. połowie XV w. Renesansowy baldachim z piaskowca pochodzi z 1524 r.; ufundowany przez Zygmunta Starego, jest dziełem artystów zatrudnionych do budowy kaplicy Zygmuntowskiej.

Brukselskie gobeliny z historią Jakuba, zdobiące wnętrze katedry, pochodzą z warsztatu Jakuba van Zeunen (z poł. XVII w.). Chór muzyczny, projektu Franciszka Placidiego, powstał w latach 1756–1759, a organy w 1785 r. Na ścianach zachowały się resztki XVII-wiecznej polichromii.

Transept

Pośrodku świątyni znajduje się barokowa konfesja św. Stanisława z lat 1626–1629, w której złożono relikwie św. Floriana, a w 1254 szczątki św. Stanisława ze Szczepanowa. Trumna-relikwiarz, autorstwa Piotra von der Rennen, zrobiona jest z drewna pokrytego srebrem i ozdobiona scenami z życia św. Stanisława. Jest tam m.in. scena bitwy pod Grunwaldem, ponieważ wierzono, że św. Stanisław przyczynił się do zwycięstwa strony polskiej. Konfesja zwana jest Ara Patriae, czyli Ołtarz Ojczyzny. Tu przez wieki królowie składali wojenne trofea, np. król Władysław Jagiełło zawiesił chorągwie krzyżackie zdobyte pod Grunwaldem (1410). Ostatnią chorągiew złożył tu Jan III Sobieski po zwycięstwie nad Turkami pod Wiedniem (1683). Obok konfesji św. Stanisława można zobaczyć epitafia biskupów: Marcina Szyszkowskiego (projektu Giovanniego Trevano), Piotra Gembickiego, Jana Małachowskiego i Kazimierza Łubieńskiego (projektu Kacpra Bażanki).

Prezbiterium

Na zwornikach wizerunki: Chrystus Zbawiciel adorowany przez anioły, Św. Stanisław, św. Wacław oraz herb Rawicz, zaliczane do najstarszych okazów gotyckiej rzeźby w Krakowie. Na ścianach zachowały się resztki polichromii z 1616. Poniżej gobeliny krajobrazowe z herbem Łabędź (bpa Andrzeja Trzebickiego), wykonane we Flandrii w 2. poł. XVII w. stalle kanonicze wykonane zostały w 1620 przez snycerza, Jana Szamburę. Zaplecki i ambonę zrekonstruowano w 1901 według projektu S. Odrzywolskiego, z wykorzystaniem starych elementów.

Ołtarz główny pochodzi z fundacji bpa Piotra Gembickiego. Przed nim odbywały się koronacje królewskie. Ołtarz obecny jest dziełem barokowym (ok. 1650), a zaprojektował go Giovanni Battista Gisleni. W jego centralnym miejscu umieszczono obraz Ukrzyżowanie. Na podium prezbiterium ustawiono tron biskupi Piotra Gembickiego, ozdobiony jego herbem (Nałęcz). Nad tronem umieszczony jest baldachim sprawiony na koronację Augusta III i jego żony Marii Józefy (1734). Za ołtarzem widoczne są fragmenty polichromii z II poł. XIV w. W środkowym występie schodów prowadzących do ołtarza znajduje się brązowy nagrobek kardynała Fryderyka Jagiellończyka (na lewo od jego grobu spoczywała w latach 1399–1949 królowa Jadwiga). Po prawej stronie schodów widoczny jest nagrobek fundatora odnowionego ołtarza głównego – biskupa Piotra Gembickiego (zm. 1657).

Nawa północna
Po lewej stronie kaplicy Czartoryskich ustawiono renesansowy pomnik lekarza królewskiego, dra Bartłomieja Sabinka (zm. 1556). Obok wejścia do sieni kapitularza znajduje się nagrobek bpa Andrzeja Trzebickiego (zm. 1673), barokowy, z czarnego marmuru i złoconego brązu. Niedaleko umieszczono klasycystyczny nagrobek – Stanisława Ankwicza (zm. 1840), wykonany z białego marmuru kararyjskiego przez Franciszka Pozziego we Florencji. Powyżej owalna płyta poświęcona twórcy Legionów Polskich, gen. Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu.

Nawa południowa
Obok wejścia nagrobek Piotra Kmity st., wojewody krakowskiego (zm. 1553), stanowiący renesansowy posąg marmurowy z nieistniejącego już mauzoleum Kmitów, obecnie w XIX-wiecznej niszy. Na ścianie obok kaplicy umieszczono płytę nagrobną Piotra Kmity mł., wojewody krakowskiego (zm. 1505), wykonanej w norymberskiej pracowni Petera Vischera. Obok znajduje się nagrobek Piotra Boratyńskiego, kasztelana bełskiego (zm. 1558), sprawiony w 1559 przez żonę Barbarę z Dzieduszyckich, wykonany z piaskowca, zapewne przez któregoś z włoskich współpracowników Berrecciego.

  • Katedra z zewnątrz

Katedra, wzniesiona z cegły i białego kamienia wapiennego, jest bazyliką trójnawową z transeptem, prezbiterium i ambitem. W XVIII w., na skutek podwyższenia ambitu, świątynia zatraciła jednolity charakter bazyliki. W ciągu wieków wokół gotyckiego korpusu wzniesiono wieniec kaplic z różnych okresów stylowych. Katedrę od dziedzińca zewnętrznego oddziela mur z trzema barokowymi bramkami, które stworzył Jan Trevano w 1619 z fundacji bpa Piotra Tylickiego.

Katedrę otaczają trzy wieże. Na północy znajduje się Wieża Zygmuntowska, ze słynnym dzwonem „Zygmuntem”. Wyższa jest od niej Wieża Zegarowa, zwieńczona barokowym hełmem autorstwa Kacpra Bażanki, natomiast od strony południowej znajduje się trzecia, zwana Wieżą Wikaryjską lub Srebrnych Dzwonów, ponieważ wiszące tam dzwony zawierają domieszkę srebra.

Fasada

Fasada katedry zachowała pierwotny wygląd głównie w części górnej, gdzie widnieje rozeta w oknie i posąg św. Stanisława – XIX-wieczna kopia pierwotnego (eksponowanego na wystawie „Wawel Zaginiony”), wykonana przez Zygmunta Langmana. W XV w. dobudowano do katedry dwie kaplice, które po obu stronach portalu, mają dwie wmurowane płaskorzeźby: św. Małgorzaty i św. Michała Archanioła w walce ze smokiem. Przy schodach do katedry, na ścianie kaplicy św. Trójcy zawieszono kości zwierząt dyluwialnych. Nad wejściem znajduje się barokowy baldachim z XVII w. W barokowym portalu z lat 1636–1639 zachowały się drzwi, obite blachą (XIV w.), z powtarzającym się inicjałem Kazimierza Wielkiego – literą K.

Elewacja północna

Od północy do katedry przylegają zabudowania, m.in. kapitularza, skarbca katedralnego i biblioteki kapitulnej. Kamienny późnogotycki budynek z białych ciosów wzniesiono w latach 1481–1500 na koszt bpa Jana Rzeszowskiego jako pomieszczenie skarbca katedralnego. Do murów obronnych z XIV w. przylegają budynki kapitularza i biblioteki. Najstarszą ich część ufundowała na początku XV stulecia księżna ziębicka dla Kapituły jako budynek mieszkalny, który dopiero sto lat później przebudowano na kapitularz. W 1775 r. część wnętrz przekształcono na bibliotekę i archiwum.

Elewacja południowa

Od strony południowej znajduje się kolejne średniowieczne wejście do katedry prowadzące na wprost do ołtarza św. Stanisława. Wśród wielu kaplic od strony zachodniej katedry znajduje się kaplica Zygmuntowska, nakryta złoconą kopułą oraz kaplica Wazów, stanowiąca architektoniczną kopię Zygmuntowskiej. U podnóża wieży Srebrnych Dzwonów znajduje się wyjście z grobów królewskich, nakryte baldachimem z lat 30. XX w. Do wykonania baldachimu użyto m.in. kolumn pochodzących z rozebranego soboru św. Aleksandra Newskiego w Warszawie. Zostały one ofiarowane dla ozdobienia wnętrza tej warszawskiej świątyni przez cara Mikołaja II. W literaturze są różne dane na temat skały, z której te kolumny wykonano: część autorów twierdzi, że są one jaspisowe, a inni że nefrytowe. Na granitowej posadzce znajdują się herby ziem polskich.

Zakrystia

Wzniesiona w 1322 jako kaplica św. Małgorzaty. W 2 połowie XV w. przebudowano i przeznaczono ją na zakrystię katedralną. Z nawy wiedzie do niej barokowy portal, wykonany przez Franciszka Placidiego w 1767. Sklepienie krzyżowo-żebrowe posiada na zwornikach najstarsze płaskorzeźby w Krakowie. Na ścianach barokowe obrazy.

Skarbiec Katedralny

Zbudowana w latach 1481–1500 przez muratora Hanusza Blatfusa z Koszyc. Polichromię ścian i sklepienia wykonał Józef Mehoffer wraz z Janem Talagą (1900–1902).

W ciągu stuleci nagromadzono w skarbcu katedralnym wiele paramentów liturgicznych, regaliów i pamiątek historycznych. Wśród nich znajdują się m.in.: włócznia św. Maurycego, krzyż utworzony z dwóch diademów (księcia Bolesława Wstydliwego i jego żony św. Kingi), infuła z XIII w. tzw. św. Stanisława, racjonał z XV w. fundacji królowej Jadwigi, relikwiarz na głowę św. Stanisława z 1504 (dzieło Marcina Marcińca), ornat z haftowanymi scenami z życia św. Stanisława (podkład haftu stanowią figurki, rzeźbione przez Stanisława Stwosza), płaszcz koronacyjny Stanisława Augusta, kapa koronacyjna (wykonana na koronacje Michała Korybuta Wiśniowieckiego oraz jego żonę Eleonorę) oraz zabytkowe kielichy, monstrancje, krzyże, pierścienie biskupie, szaty liturgiczne, a także insygnia monarsze.

Źródło: wikipedia.pl

 

 

  • Średniowiecze

Na miejscu obecnego kościoła gotyckiego istniały dwie katedry romańskie.

Katedra chrobrowska (I romańska)

Najwcześniejsza, pierwsza katedra tzw. chrobrowska, była poświęcona św. Wacławowi, z którym przez matkę Dobrawę spokrewniony był Bolesław Chrobry. Budowę świątyni rozpoczęto około roku 1000 w związku z utworzeniem biskupstwa na zjeździe gnieźnieńskim. Była to bazylika trójabsydowa, której długość mogła wynosić nawet 45 m, a szerokość 21 m. Do lat 80. XX wieku uważano niesłusznie za relikty tej pierwszej katedry pozostałości kościoła św. Gereona (m.in. dolna część krypty).

Katedra hermanowska (II romańska)

Pozostałości tzw. katedry hermanowskiej – krypta św. Leonarda
Drugą katedrę zaczęto budować za panowania księcia Władysława Hermana (od niego jest nazywana hermanowską), a dokończył Bolesław III Krzywousty (według Galla Anonima niskie i nikczemne /mury/ podwyższył i dwie wieże z posad samych wybudowane do niego przyłączył). Konsekracja odbyła się w 1142. Budowla ta miała kształt trójnawowej, wieżowej bazyliki z dwoma chórami i kryptą zbudowaną pod zachodnim chórem. W XIII w. dobudowano do niej kaplice św. Mikołaja (od północy) i śś. Piotra i Pawła (od południa), zaś na środku wzniesiono grobowiec-ołtarz św. Stanisława ze Szczepanowa (biskupa i męczennika), którego szczątki sprowadzono w 1089 ze Skałki. Od tego czasu z katedrą związany jest kult tego świętego.

Katedra spłonęła w 1305. Do dzisiaj zachowała się z niej krypta św. Leonarda, dolna część wieży Srebrnych Dzwonów, a także najniższa część wieży zegarowej. W 1320 jeszcze w zniszczonej katedrze romańskiej arcybiskup gnieźnieński Janisław koronował Władysława Łokietka na króla Polski. Biskup krakowski Nanker wkrótce potem rozpoczął wznoszenie nowej, gotyckiej katedry.

Katedra gotycka

Wznoszenie katedry gotyckiej zaczął w czasach panowania Władysława Łokietka biskup Nanker od budowy kaplicy św. Małgorzaty (obecnie zakrystia). Prezbiterium było gotowe w 1346, a w 1364 reszta kościoła (nawa główna, transept i nawy boczne). Budowniczych chóru należy wywodzić ze Strasburga. 28 marca 1364, w obecności króla Kazimierza Wielkiego, arcybiskup gnieźnieński Jarosław z Bogorii i Skotnik konsekrował katedrę. Ukończona z funduszów bpów Jana Grota i Bodzanty, to bazylika trójnawowa z transeptem, ambitem i trzema wieżami, otoczona wieńcem kaplic. Wszystkie części katedry zostały zorganizowane wokół miejsca, w którym znajdowały się ołtarz i relikwie św. Stanisława, a cały rzut wykazuje w związku z tym bardzo mocną tendencję do centralizacji. Oba wejścia do kościoła otwierają się na środkowe przęsło z ołtarzem św. Stanisława. W ciągu następnych stuleci katedra ulegała licznym przebudowom. Królowie, biskupi i magnaci przebudowywali dawne i wznosili nowe kaplice z przeznaczeniem na mauzolea oraz wyposażali wnętrza w dzieła sztuki.

  • Nowożytność

Nagrobki Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta w kaplicy Zygmuntowskiej
Po 1501 roku w katedrze wzniesiono nagrobek króla Jana Olbrachta, a wkrótce później z polecenia króla Zygmunta I Starego wzniesiono renesansową kaplicę Zygmuntowską. Była ona wzorem dla nowych kaplic renesansowych, które zaczęto budować w miejscu wcześniejszych gotyckich.

W XVII wieku wnętrze katedry zaczęło być ozdabiane w stylu barokowym. W latach 1655–1657 (w czasie potopu szwedzkiego) wojska szwedzkie zniszczyły wiele dzieł sztuki gromadzonych w świątyni. Szwedzi ponownie zdemolowali kościół w 1702 roku podczas III wojny północnej. W 1679 nadbudowano w stylu barokowym północne skrzydło ambitu do wysokości prezbiterium, zaś w latach 1713–1715 z polecenia bpa Kazimierza Łubieńskiego podwyższono dwa pozostałe skrzydła, zapewne według planów Kacpra Bażanki. W XVIII wieku powstały kopułowe mauzolea kardynała Jana Aleksandra Lipskiego oraz biskupa Andrzeja Stanisława Kostki Załuskiego.

W XIX w. katedra była wielokrotnie przerabiana w różnych partiach. Gruntownej restauracji dokonano ze składek społecznych w latach 1895–1910 za biskupów Albina Dunajewskiego i Jana Puzyny, pod kierunkiem kolejno Sławomira Odrzywolskiego (do 1904) i Zygmunta Hendla. W czasie zaboru austriackiego planowano zamienienie świątyni na kościół garnizonowy i przeniesienie grobów królewskich do kościoła śś. Piotra i Pawła.

W 1817 sprowadzono zwłoki księcia gen. Józefa Poniatowskiego, a w 1818 gen. Tadeusza Kościuszki. Prochy Adama Mickiewicza sprowadzono z Francji w 1890, zaś Juliusza Słowackiego w 1927. Naczelnik Państwa Pierwszy Marszałek Polski Józef Piłsudski spoczął w podziemiach katedry w 1935. W 1993 sprowadzono prochy gen. broni Władysława Sikorskiego. W 2010 pochowano tam prezydenta Lecha Kaczyńskiego z małżonką.

W czasie II wojny światowej Niemcy zamknęli kościół, a wiele zabytków zniszczono i zagrabiono.

Źródło: wikipedia.pl

1. Katedra Otwarta: Pon – Sb: 9:00 – 17:00, Nd: 12:30 – 17:00.

2. Bilety: https://bilety-wawel.pl/sklep/

Zaktualizowano 6 miesięcy temu

Dane teleadresowe

Wawel 1
30-001 Kraków
Tel. kom.: +48721997441
place
50.0546802393283, 19.935561682817266Skopiowano do schowka
N50º3'16.849", E19º56'8.022"Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Wstęp płatny
Miejsce/obiekt, z którego korzystanie, zwiedzanie wymaga uiszczenia opłat.
Możliwość zwiedzania
Miejsce/obiekt, który jest udostępniany do zwiedzania.
Ogólnodostępny
Obiekt ogólnodostępny dla wszystkich w określonych dniach i godzinach. (np. instytucja publiczna lub kościół czynne w określonych godzinach).
Kościół rzymskokatolicki

Najbliższe atrakcje W najbliższej okolicy znajduje się wiele ciekawych atrakcji. Oto niektóre z nich.

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.