Synagoga Remu w Krakowie

Synagoga Remu – synagoga znajdująca się w Krakowie na Kazimierzu, przy ulicy Szerokiej 40. Jest obecnie (2022) jedną z dwóch czynnych synagog w mieście i jedyną, w której regularnie odbywają się nabożeństwa.

Synagoga jest drugim najstarszym żydowskim domem modlitwy w Krakowie, poprzez co pierwotnie zwana była Nową. Jej obecna nazwa wywodzi się od hebrajskiego akronimu ‏רמ״א‎ ReMU, którym określa się Mojżesza Isserlesa.

Synagoga wraz z przylegającym do niej cmentarzem tworzą unikatowy i bezcenny zespół żydowskiej architektury i sztuki sakralnej sięgający XVI wieku.

Architektura

Murowany budynek synagogi wzniesiono w stylu renesansowym. W jej wnętrzu w prostokątnym przedsionku znajdują się regały na modlitewniki i inne księgi, a na ścianie północnej wmurowana jest tablica jorcajtowa upamiętniająca rocznice śmierci członków kongregacji od lat 30. do lat 90. XX wieku. Druga taka znajduje się na ścianie południowej sali głównej. Tablice te podzielone są na dziesiątki bądź setki kwater z wpisanymi w nie personaliami i datami śmierci. Przy każdej inskrypcji wmontowana jest żaróweczka, którą zapala się w rocznicę śmierci danej osoby.

Wejście do głównej sali modlitewnej prowadzi przez wykonany z piaskowca portal z kutymi w żelazie drzwiami. Z boku znajduje się oryginalna, kamienna skarbona pochodząca z drugiej połowy XVI wieku, a nad nią hebrajskie napisy: „złoto, srebro, miedź”, wzywające do datków i jałmużny. Drugi napis jest inwokacją poświęconą pamięci Remu: „Ofiara za spokój duszy Remu błogosławionej pamięci”.

W prostokątnej, jednonawowej, sklepionej kolebkowo głównej sali modlitewnej znajduje się oryginalny, jak i częściowo zrekonstruowany sprzęt liturgiczny. Na ścianie wschodniej znajduje się oryginalny, późnorenesansowy, rzeźbiony w kamieniu aron ha-kodesz, który pochodzi z drugiej połowy XVI wieku. Wnęka zamknięta jest secesyjnymi, ażurowymi drzwiami i zasłonięta parochetem z lambrekinem. Obramowanie aron ha-kodesz zostało wykonane z piaskowca ze zdwojonymi pilastrami po bokach. Ich kapitele o roślinnym ornamencie, dźwigają pełne belkowanie z fryzem wypełnionym hebrajskimi napisami: „Wejrzyj łaskawie z niebios, ze swego świętego mieszkania i pobłogosław swemu ludowi Izraela” (5 Mojż. 26:15) oraz „Przeze mnie rządy sprawują królowie” (Prz 8:15). Po zakończeniu II wojny światowej zrekonstruowano stojący przy aron ha-kodesz pulpit kantora, schodki oraz znajdujący się po lewej stronie ner tamid.

Po prawej stronie aron ha-kodesz znajduje się szczególne krzesło, które nigdy nie jest zajmowane. Według legendy w tym właśnie miejscu zawsze modlił się rabin Remu, stąd teraz na znak szacunku jego dawne miejsce pozostaje wolne. Nad tym miejscem znajduje się wmurowana, kuta w kamieniu tablica pamiątkowa o treści:

Tradycja przekazuje nam, że w tym miejscu stawał Remu, pamięć sprawiedliwego błogosławiona, aby się modlić i wylewać swe żale przed świętym, błogosławiony On.
Na środku sali głównej znajduje się obszerna, prostokątna bima, będąca rekonstrukcją tej sprzed wojny. Otoczona jest ażurową, kutą w żelazie kratą. Dwuskrzydłowe, XVIII-wieczne, barokowe drzwi bimy zdobione są płaskorzeźbami i polichromiami przedstawiającymi menorę, stoły na chleby pokładne, dzbany, misy, kosze z kwiatami i owocami oraz motywy roślinne. Pochodzą one prawdopodobnie z innej krakowskiej synagogi i możliwie, że służyły jako drzwi aron ha-kodesz. Drzwiczki zostały zakupione po 1945 roku przez prezesa Kongregacji Wyznania Mojżeszowego w Krakowie Macieja Jakubowicza i włączone w skład bimy w latach 60. XX wieku.

W 1988 roku podczas prac konserwatorskich spod białej farby, jaką były pokryte drzwiczki, odsłonięto polichromię, a także odkryto, że jako wkład pod płaskorzeźby zostały użyte stare, jednostronne malowane drzwi z około 1670 roku. Drzwiczki są uważane za wybitne dzieło snycerskie z drugiej połowy XVIII wieku.

Na zachodniej ścianie, nad arkadami babińca znajdują się XX-wieczne malowidła przedstawiające Ścianę Płaczu, grób Racheli i arkę Noego. Nie są to jedyne malowidła naścienne w synagodze. W trakcie prac konserwatorskich prowadzonych dzięki SKOZK udało się odnaleźć malowidła na północnej ścianie sali modlitewnej, które pochodzą z XVI/XVII wieku. Z oryginalnego wyposażenia zachowały się również wiszące i stojące świeczniki z wizerunkami biblijnych zwierząt, naczynie na etrog oraz znajdująca się na ścianie południowej, kuta w kamieniu tablica fundacyjna o treści:

Mąż, pan Jisrael, syn Josefa błogosławionej pamięci, „przepasał się mocą” (Ps 93,1). Dla chwały świętego, błogosławiony On i ku pamięci swej żony Małki, córki pana Eleazara, niech będą dusze ich zawiązane w woreczku żywych, wybudował, ze środków spadku po niej, tę synagogę – miejsce domu Bożego. Według rachunku „Wróć, Panie, do niezliczonych tysięcy Izraela” (Lb 10,36).

Otoczenie

Wejście na teren synagogi prowadzi przez bramę z płaskorzeźbą w tympanonie z hebrajskim napisem: „Synagoga Nowa błogosławionej pamięci rabina Remu”. Na murze dziedzińca znajdują się liczne tablice upamiętniające zasłużonych, jak i zabitych podczas II wojny światowej krakowskich Żydów. Zostały one przeniesione po wojnie z innych budynków Krakowa bądź ufundowane przez rodziny poległych. Do synagogi przylega również dom dozorcy i geniza.

Na jednej ze ścian znajduje się tablica pamiątkowa upamiętniająca pomordowanych podczas Zagłady krakowskich Żydów, ufundowana przez Henry’ego i Lolę Tenenbaum z Nowego Jorku. Treść w języku hebrajskim, polskim i angielskim brzmi:

Pamięci żydowskich męczenników – obywateli Krakowa, którzy zostali zamordowani przez niemieckich nazistów w okrutnych latach 1939–1945. Niech ziemia nigdy nie pokryje ich krwi.
6 lipca 2008 roku obok wyżej wymienionej odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą zmarłemu w 2007 roku Chrisowi Schwarzowi, z treścią w języku polskim, angielskim i hebrajskim.

Przy synagodze mieści się cmentarz Remuh – kirkut, założony w 1533 roku, na którym znajdują się cenne macewy z XVI i XVIII wieku. Na cmentarzu mieści również grób Mojżesza ben Isserlesa, który został pochowany na nim w 1572 roku. Cieszy się on szczególnym szacunkiem.

Źródło: wikipedia.pl