Zamek w Łańcucie
1023 z 27.08.1979
Zamek w Łańcucie, in. zamek Lubomirskich i Potockich w Łańcucie – dawna rezydencja magnacka znajdująca się w Łańcucie, w województwie podkarpackim.
1 września 2005 zespół zamkowo-parkowy w Łańcucie został wpisany na listę pomników historii.
Wnętrza zamku
Na tle innych magnackich rezydencji w Polsce zamek w Łańcucie wyróżnia się – mimo strat – bogactwem zbiorów i zachowanymi założeniami parkowo-pałacowymi, a więc ogrodami, budynkami mieszkalnymi i służebno-gospodarczymi.
Po wejściu do zamku przechodzi się do Wielkiej Sieni, której układ zachował się aż z XVII wieku. Jest tam jeden filar i 4 przęsła sklepienia. Na sklepieniu znajdują się 3 herby rodzin spokrewnionych z Lubomirskimi (Czartoryskich, Sanguszków i Radziwiłłów) oraz herb samych Lubomirskich.
Najważniejsze sale zamku w Łańcucie to:
- Sala Balowa
- Jadalnia Wielka
- Sala Kolumnowa
- Teatr Dworski
- Galeria Rzeźb
- Chińskie Pokoje
Oryginalne jest ich wyposażenie, w tym znakomita kolekcja pojazdów konnych wraz z akcesoriami. Do najcenniejszych dzieł sztuki należą m.in. autoportret Sofonisby Anguissoli z 1556 r. i rzeźba dłuta Antonia Canovy przedstawiająca Henryka Lubomirskiego jako Amora. W Łańcucie znajduje się obecnie również największy w Polsce i najlepiej zachowany przykład biblioteki magnackiej (liczącej 22 tys. woluminów).
Park
Wokół zamku znajduje się park o charakterze angielskiego parku krajobrazowego. Obecny jego kształt w znacznym stopniu powstał pod koniec XVIII i na początku XIX wieku kiedy należał on do Stanisława i Izabeli Lubomirskich. Księżna marszałkowa Izabela Lubomirska z zamiłowaniem dbała o sukcesywne powiększanie i ulepszanie zamkowych ogrodów, zamkowej Oranżerii oraz parku. Park ma obszar 36 ha i dzieli się na: park wewnętrzny w obrębie fosy i park zewnętrzny poza fosą na wschód od zamku. W skład parku wewnętrznego wchodzą Ogród Włoski, Ogród Różany oraz Ogród Bylinowy; znajduje się w nim również glorieta (ok. 1800).
Na terenie parku znajduje się szereg obiektów zabytkowych: Oranżeria (1802), Zameczek Romantyczny (1800), ujeżdżalnia (1830), stajnie (1898), wozownia (1902), szkoła muzyczna (dawniej dom ogrodników), Storczykarnia (1904/2008), oraz kort tenisowy. W obrębie parku znajduje się także niewielkie jezioro.
Fortyfikacje
Pierwotna wieża obronna znajdująca zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Powstała jako obiekt najstarszy w całym założeniu i była później częścią obronnego fortalicjum z pocz. XVII wieku należącego do rodu Stadnickich. Stadniccy po 1610 roku rozbudowali fortalicjum w zamek na planie podkowy z krużgankami i czterema małymi bastejami w narożach. W latach 1629-1641 wojewoda Stanisław Lubomirski całkowicie przebudował zamek na założenie w typie „pallazzo in fortezza” otaczając zamek potężnymi ziemno-murowanymi fortyfikacjami bastionowymi na planie gwiazdy oraz fosą. Plan zamku był autorstwa Macieja Trapola, a fortyfikacje zaprojektował Krzysztof Mieroszewski. Fortyfikacje były na tyle potężne, że w 1655 roku Szwedzi pod dowództwem gen. Douglasa nawet nie próbowali szturmu i po odmowie kapitulacji przez komendanta Adama Dzierżaka wycofali się spod zamku. W 1657 roku twierdza obroniła się także przed siedmiogrodzkimi wojskami Rakoczego. W 2 poł. XVII wieku przeprowadzono remont i unowocześnienie fortyfikacji. Po 1783 roku księżna Izabela Czartoryska rozpoczęła poszerzanie ogrodów w związku z czym zniwelowano częściowo fortyfikacje bastionowe przez co straciły one funkcje obronne. Do dzisiaj jednak widoczny jest ich zarys w terenie.
Muzeum
W zamku działa Muzeum – Zamek w Łańcucie, którego dyrektorem jest Wit Karol Wojtowicz:
- Dział Wnętrz
- Dział Pojazdów Konnych
- Dział Konserwacji Parku
- Biblioteka i Archiwum
- Dział Historii Miasta i Regionu
- Dział Sztuki Cerkiewnej.
Zamek w filmie
W zamku w Łańcucie kręcono sceny do dwóch znanych polskich filmów fabularnych: Trędowatej (1976) i Hrabiny Cosel (1968). Plenery zamku pojawiają się także w filmie Pałac (1980) Tadeusza Junaka na podstawie powieści Wiesława Myśliwskiego.
Źródło: wikipedia.pl
Pierwotna rezydencja w postaci wieży obronnej znajdująca się na terenie istniejącego dziś założenia, zbudowana została prawdopodobnie przez ród Pileckich i jest datowana na 2 poł. XVI wieku. Zamek około 1610 roku został rozbudowany przez Stadnickich i jego plan przybrał kształt podkowy. Najpoważniejsza rozbudowa według projektu autorstwa Macieja Trapoli nastąpiła w latach 1629-1641, gdy właścicielem obiektu był wojewoda Stanisław Lubomirski. Stąd często stosowana nazwa Zamek Lubomirskich w Łańcucie. Zamek został wtedy otoczony potężnymi fortyfikacjami bastionowymi, które uchroniły go przed zdobyciem przez Szwedów w 1655 i Siedmiogrodzian w 1657 roku. W roku 1745 właścicielem zamku w Łańcucie został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Po śmierci Stanisława Lubomirskiego pełne władanie nad zamkiem uzyskała jego żona Izabela Lubomirska z Czartoryskich (powszechnie nazywana księżną marszałkową), która po 1783 roku tereny fortyfikacji ziemnych zamieniła na ogrody. Po jej śmierci, w roku 1816, Łańcut przeszedł w ręce jej wnuków Alfreda i Artura Potockich. W roku 1830 Łańcut stał się ordynacją z Alfredem Potockim jako pierwszym ordynatem. Artur Potocki otrzymał Krzeszowice.
Potoccy w czasie II wojny światowej nie byli prześladowani przez Niemców, a w zamku mieścił się sztab Wehrmachtu. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej 1 sierpnia 1944 roku, Alfredowi Potockiemu udało się uciec na Zachód i bardzo wiele dóbr zamkowych – za pozwoleniem Niemców – wywieźć. W czasie działań wojennych II wojny światowej zamek nie ucierpiał.
Zamek został przejęty przez władze Polski Ludowej i zamieniony w muzeum. Dział Edukacji Muzealnej prowadzi zajęcia warsztatowe w oparciu o zbiory muzeum dla szkół podstawowych, gimnazjów i szkół średnich. Można tu zamówić lekcje m.in. na tematy biblijne i mitologiczne w malarstwie, judaizm – religia i sztuka, obyczaje i zwyczaje w dawnej Polsce, teatr dworski i tradycje żywych obrazów. Sprzyjają temu m.in. oryginalne dekoracje teatralne i scenograficzne projekty z przełomu XIX i XX w., unikatowe w skali polskiej.
Ostatni proboszcz w Monasterzyskach ks. Antoni Joniec zabrał ze sobą obraz Matki Boskiej Bolesnej z miejscowego kościoła i umieścił ją w kaplice zamkowej. W r. 1950 jego bratanek ks. Kazimierz Joniec przewiózł obraz do kościoła w Bogdanowicach.
W nawiązaniu do tradycji zapoczątkowanych przez księżnę Izabelę Lubomirską zamek prowadzi ożywioną działalność muzyczną. Od 1960 roku nieprzerwanie do dziś, zawsze w maju, organizowana jest impreza, która nosiła pierwotnie nazwę Dni Muzyki Kameralnej. W 1981 roku przekształcono ją w Festiwal Muzyki, którego dyrektorem artystycznym został Bogusław Kaczyński. Festiwal jest jedną z najważniejszych imprez muzyki poważnej w kraju. Od 1975 roku organizowane są tu również mistrzowskie kursy interpretacji muzycznej.
Zamek pełni również funkcje reprezentacyjne i służebne wobec instytucji państwowych. W 1996 roku odbyło się tu spotkanie 9 prezydentów państw Europy Środkowej. Dość często odbywają się w nim również sympozja naukowe. Osobom fizycznym i instytucjom prywatnym pomieszczeń zamkowych nie udostępnia się. Wyjątek uczyniono jedynie dwa razy – dla potomków byłych właścicieli. W zamku odbyły się uroczystości ślubne Stanisława Potockiego i Rosy Larco de la Fuente oraz część uroczystości pogrzebowych związanych ze sprowadzeniem do Polski prochów śp. Elżbiety z Radziwiłłów Potockiej, jej synów Alfreda i Jerzego oraz jego żony Susany Iturreguiy Orbegoso.
W 1981 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki kupiło dla zamku w Galerii Heim w Londynie kilka portretów Potockich, a istniejąca od kilku lat Fundacja na rzecz Muzeum-Zamku w Łańcucie nabyła portret Alfreda I Potockiego pędzla Jana Tabińskiego. Na terenie zamku powstała też kolekcja sztuki cerkiewnej oraz izba pamięci 10 Pułku Strzelców Konnych. Do obiektów objętych oddziaływaniem muzeum włączono również ufundowaną przez jednego z Lubomirskich synagogę ze zbiorami judaików.
Źródło: wikipedia.pl
