Kasztel w Szymbarku

Kasztel w Szymbarku to jeden z najlepiej zachowanych przykładów renesansowego dworu obronnego w Polsce. Usytuowany na malowniczej skarpie nad rzeką Ropą, stanowi dziś oddział Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach i przyciąga miłośników historii, architektury i sztuki. Historia tej budowli sięga XVI wieku, kiedy to ród Gładyszów stworzył tu swoją rodową siedzibę.

Historia rodowego majątku Gładyszów

Początki osady Szymbark sięgają XII wieku. W XIV wieku została ponownie lokowana na prawie niemieckim. W 1359 roku król Kazimierz Wielki nadał rycerzowi Janowi Gładyszowi herbu Gryf rozległe dobra ziemskie w tym rejonie. Ród Gładyszów założył tu nieformalne dominium – znane jako Dominium Ropae – a Szymbark (zwany wówczas Schönbergiem) stał się ich rodowym gniazdem.

Budowę kasztelu rozpoczęto w pierwszej połowie XVI wieku, a zakończono około 1590 roku. Obiekt powstawał w dwóch etapach i już od początku pełnił funkcje reprezentacyjne, mieszkalne i obronne.

Architektura i funkcje kasztelu

Kasztel w Szymbarku to klasyczny przykład polskiego dworu obronnego. Zbudowany z miejscowego kamienia łamanego z dodatkiem cegły, ma kształt prostokąta o wymiarach 20 × 13 metrów. Każdy z rogów wieńczy narożna baszta alkierzowa, której górne kondygnacje wsparto na kamiennych kroksztynach. Budowla składa się z trzech kondygnacji: piwnic, parteru i piętra.

Wnętrze obejmuje:

• Dwie piwnice z kolebkowymi sklepieniami
• Na parterze sień i dwie izby
• Na piętrze dużą salę reprezentacyjną, mniejszą salę boczną i cztery małe pomieszczenia w alkierzach

W alkierzach zachowały się oryginalne elementy wystroju: kamieniarka portali, fragmenty kominków oraz ścienne polichromie.

Kasztel jako zabytek renesansowy

W drugiej fazie budowy kasztel zyskał renesansową attykę arkadową, zdobioną sgraffitem o motywach geometrycznych i fantastycznych maskach. Okna ozdobiono bogato profilowaną kamieniarką. Obiekt posiada również system strzelnic, rozmieszczonych na wysokości strychu, co świadczy o jego dawnych funkcjach obronnych.

Mimo tych elementów, nie pełnił on roli ważnej twierdzy na południowych rubieżach Rzeczypospolitej. W XVII wieku pękające ściany wzmocniono przyporami z kamienia i cegły, a w XVIII wieku dodano ściany działowe.

Dalsze dzieje budowli

Kasztel był zamieszkiwany do końca XVIII wieku przez kolejne rody szlacheckie: Strońskich, Siedleckich, Bronikowskich, Rogoyskich, Sękiewiczów i Kuźniarskich. W XIX wieku obiekt pełnił funkcje użytkowe – znajdowała się tu gorzelnia, magazyn zbożowy, a także kuchnia dla czeladzi i kurnik.

W okresie międzywojennym właścicielem był Zbigniew Sękiewicz, który próbował ratować obiekt, ale nie zdołał przeprowadzić remontu przed śmiercią w 1934 roku. Po II wojnie światowej kasztel przejęło państwo, a prace konserwatorskie trwały od lat 50. XX wieku aż do początku XXI wieku.

Od ruin do muzeum

Remont kasztelu prowadzono etapami. Początkowo skupiono się na usunięciu wtórnych elementów i przywróceniu oryginalnego, renesansowego wyglądu. Zewnętrzne prace zakończono pod koniec XX wieku, jednak wnętrza nadal pozostawały niezagospodarowane.

Dopiero w 2010 roku zakończono kompleksową renowację także wewnątrz budynku. Od stycznia 2011 roku kasztel pełni funkcję Ośrodka Konferencyjno-Wystawienniczego „Kasztel w Szymbarku”, będącego częścią Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów.

Część większego kompleksu zabytkowego

Na terenie dawnego majątku zamkowego znajduje się również drewniany dworek z 1920 roku, przeniesiony tu z Gorlic. Zastąpił on zrujnowany modrzewiowy dwór rodziny Sękiewiczów, który uległ zniszczeniu podczas nieumiejętnych prac konserwatorskich.

Podsumowanie

Kasztel w Szymbarku to nie tylko cenny zabytek architektury renesansowej, ale także świadek wielowiekowej historii regionu i jego mieszkańców. Obecnie odrestaurowany i dostępny dla zwiedzających, stanowi ważne miejsce na mapie kulturalnej Małopolski. To doskonały cel wycieczki dla osób zainteresowanych historią, sztuką i architekturą obronną dawnej Rzeczypospolitej.