Osada Czorsztyn na półwyspie Stylchyn

Osada Czorsztyn (dawniej Osada Turystyczna Czorsztyn) – skansenowo-turystyczny kompleks 31 obiektów architektonicznych, znajdujący się w gminie Czorsztyn, na półwyspie Stylchyn, w pobliżu osady Podbrzezie, na północnym brzegu Jeziora Czorsztyńskiego.

Lokalizacja
Z osady roztacza się rozległa panorama na 5 parków narodowych: Gorce (Turbacz), Pieniny, Tatry polskie i słowackie i Babią Górę. Widać z niej 2 średniowieczne zamki: w Czorsztynie i w Niedzicy. Na południowym wschodzie wyraźnie widoczna jest zapora elektrowni, a na zachodzie można dostrzec sylwetkę kościoła we Frydmanie. Tuż obok znajduje się przystań Podhalańskiego Towarzystwa Żeglarskiego.

Obiekty
Powierzchnia osady wynosi około 17 ha. W skład osady wchodzi 9 zabytkowych drewnianych pensjonatów i willi, 11 wiejskich chałup i budynków gospodarskich oraz 11 kamiennych piwniczek z drewnianym lamusami nad nimi. Wszystkie obiekty zostały przeniesione tu z dawnych Maniów, Kluszkowiec i Czorsztyna, i pochodzą z XIX i początku XX wieku. Przeniesione tu zostały przed zalaniem Jeziora Czorsztyńskiego. Kompleks składa się z 3 części:

Skansen etnograficzny
W zachodniej części kompleksu znajduje się 11 chałup i budynków gospodarskich oraz 11 kamiennych piwniczek. W dawnej zagrodzie (obory, stodoły, chlewik) Jana Królczyka czynne jest muzeum regionalne z pełnym oryginalnym wyposażeniem domowym i gospodarczym z 1909 roku. Uliczka jedenastu unikatowych kamiennych piwniczek z drewnianymi spichlerzykami znajduje się w północno-zachodniej części skansenu. Piwniczki te zostały uratowane spośród 37 istniejących niegdyś w Maniowach tego typu budowli, wybudowanych na przełomie XIX i XX wieku z kamienia łamanego. Na każdej z nich wybudowano pięterko w postaci zrębowej szopy na siano. Kompleks piwniczek posiada wybitne w skali europejskiej wartości historyczne i etnograficzne.

W tym sektorze znajduje się również najstarsza (później nieco przebudowana) chałupa z 1898 roku.

Część hotelowa i restauracyjna
Część hotelowa (dla 54 osób) zlokalizowana jest w trzech willach – Teofila Sanoka, Józefa Galoty oraz Leopolda Szperlinga.

• willa Teofila Sanoka, pszczelarza i muzyka, wieloletniego nauczyciela z Kluszkowiec (uczył do lat 50. XX wieku). Sanok po powrocie z Syberii kupił działkę od Drohojowskich w 1920 roku i wybudował na niej dom w latach 1924–1925 w stylu uzdrowiskowym, willa ma charakter reprezentacyjny (autorem projektu był sam Sanok). Elewacja budynku, balustrady jego schodów, ganek i szczyty dachowe uderzają bogactwem zdobniczych detali i ryzowanych elementów. Teofil Sanok mieszkał w nim z żoną Bogusławą od 1926 roku. Był to dom rodzinny, bez pokoi dla letników. Znajdował się tam pokój muzyczny z fortepianem, gabinet właściciela z biurkiem z nadstawką i biblioteczką, jadalnia z kompletem stołowym na 24 osoby oraz sypialnia. Rodzina Sanoków mieszkała w tym domu do 1967 roku. W związku z decyzją o budowie zapory (w 1964 roku), po śmierci rodziców córki sprzedały wyposażenie i wydzierżawiły obiekt Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Czorsztynie, która prowadziła tu działalność handlową (sklep żelazny i elektryczny). Obiekt został zdemontowany i zakonserwowany w 1994 roku oraz odtworzony w latach 1997–1998. Obecnie jest to budynek recepcyjno-administracyjny z 5 pokojami lub apartamentami (2 pokoje, 2 apartamenty i studio dwupokojowe). Wyposażenie willi spłonęło w pożarze, który wybuchł w niej już po jej przeniesieniu na obecne miejsce;
• willa Leopolda Szperlinga to dawna „Restauracja Pieniny” znajdująca się przed 1994 rokiem w centrum zalanego Czorsztyna. Została zbudowana przez Drohojowskich w 1847 roku jako zajazd i karczma. W 1909 roku karczma ta została zakupiona przez przybyłego do Czorsztyna Żyda, Leopolda Szperlinga. W związku z popularnością, jaką zajazd wkrótce zdobył, Szperling rozbudował budynek w latach 1928–1930, w efekcie czego przydrożna karczma w okresie międzywojennym rozkwitła w okazały zespół hotelowo-restauracyjny. Styl budynku przypomina styl zakopiański, jeden z projektantów przebudowy pochodził z tego miasta, a wykonawcą była ekipa ciesielska Franciszka Gacka ze Szczawnicy. Dom jest podpiwniczony i wykonany z drewna świerkowego o konstrukcji zrębowej. Elewacje osłonięto szalunkami z desek. Ogrzewany był za pomocą pieców kaflowych. W latach 30. XX wieku pokoje były wyposażone w meble stylizowane na góralskie, wykonane w zakładach stolarskich w Nowym Targu. W każdym pokoju były łóżka z szafkami nocnymi, szafy, stoły z krzesłami i ławy. Ściany przyozdobiono obrazkami z krajobrazami pienińskimi. Leopold Szperling wraz z rodziną został zastrzelony w 1942 roku przez Niemców w tym domu podczas akcji wyprowadzania Żydów z Czorsztyna i Maniów. Budynek hotelowy przejęli Niemcy, tworząc w nim siedzibę miejscowego przymusowego zakładu przedsiębiorstw. Po wojnie obiekt dzierżawiło PTTK, później Orbis. Budynek zdemontowano w 1994 roku w związku z budową zapory na Dunajcu, a jego elementy poddano konserwacji. W latach 1997–1998 został zmontowany w obecnym miejscu. W willi Szperlinga mieści się gospoda „U Szperlinga”, która była recenzowana i wysoko oceniona przez Piotra Bikonta w Magazynie Gazety Wyborczej 5 lipca 2001 roku. Wnętrza restauracji wyposażone są w tradycyjne, stare meble, obrazy i inne sprzęty. Restauracja słynie z „fizołów” (zupy śliwkowo-fasolowej). W części hotelowej urządzono kilkanaście pokoi hotelowych (7 pokoi i 4 apartamenty);
• willa Józefa Galoty, po II wojnie światowej pełniła rolę ośrodka zdrowia w centrum dawnego Czorsztyna. Obecnie znajduje się w niej 8 pokoi hotelowych.

Część konferencyjna
Willa „Bank” („Dwór Drohojowskich”) to budynek dawnego dworskiego zajazdu Marcela Drohojowskiego, właściciela dóbr czorsztyńskich. Został wybudowany w 1880 roku jako willa letniskowa. Po II wojnie światowej willa służyła jako siedziba banku spółdzielczego, a w części budynku mieścił się sklep przemysłowo-rolniczy. Obecnie została zaadaptowana na centrum konferencyjno-szkoleniowe (sale konferencyjne na 100, 30 i 15 osób, sekretariat, szatnię, kawiarnię, niewielkie pokoje do spotkań i rozmów w kuluarach).

Pozostała część
Cztery wille znajdujące się po południowej stronie osady czekają na zagospodarowanie. Kolejno od wschodu:

• willa „Basia II” – dawny pensjonat dr. Kulczyckiego, wybudowany w latach 30. XX wieku w centrum dawnego Czorsztyna (w rejonie tzw. Skrzyżowania). Po wojnie budynek służył jako placówka Funduszu Wczasów Pracowniczych;
• willa „Basia III” (dawniej willa „Pieniny”), z obszerną szklaną werandą (od strony jeziora) i znajdującym się nad nią tarasem z widokiem na zalew i Tatry, została wybudowana przez lekarza Bolesława Okuljara. Nowo wybudowany hotel – pensjonat otwarto 25 czerwca 1932 roku. Upaństwowiono go (podobnie jak „Basię II”) w 1953 roku i przekształcono w dom wypoczynkowy;
• willa „Zbyszek” z Kluszkowiec z elementami architektonicznymi nawiązującymi do stylu zakopiańskiego;
• willa nr 333 z Maniów wybudowana w stylu szwajcarskim.

Źródło: wikipedia.pl