OWŚ - 07. Punkt oporu "Kamień"
Punkt Oporu "Kamień" był kluczowym elementem Obszaru Warownego „Śląsk”, wybudowanym w 1936 roku na strategicznym wzgórzu 298, zaledwie 1,5 km od ówczesnej granicy z Niemcami. Składał się z czterech ciężkich schronów bojowych, uzupełnionych schronami pomocniczymi, okopami oraz potężną zaporą przeciwczołgową z szyn kolejowych i drutu kolczastego. W 1938 roku wzmocniono go dodatkowo przez wbudowanie schronu bojowego w piwnicę budynku organizacji „Strzelec” przy ul. Długosza, który pełnił też funkcje koszarowe. Wszystkie obiekty były starannie maskowane przed niemieckim rozpoznaniem, stosując różne metody kamuflażu, od siatek maskujących po imitację zabudowy mieszkalnej.
Przygotowanie do obrony granicy
W latach 1933-1939 na terenie Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego wybudowano pas fortyfikacji stałych. Obecnie to pasmo warowne nosi nazwę Obszar Warowny „Śląsk". W 1936 r., na wzgórzu 298, w południowo-zachodniej części miejscowości Kamień, wybudowano ufortyfikowany punkt oporu. Z tego miejsca do granicy z Rzeszą Niemiecką, leżącej na styku Bytomia i Kamienia, było w linii prostej ok. 1,5 km. Zadaniem punktu oporu była obrona miejscowości Kamień, wspieranie punktu oporu „Bobrowniki" na skrzydle północnym i obrona kopalni węgla „Andaluzja" na skrzydle południowym. W 1939 r wzmocniono potencjał obronny kopalni dodając do dwóch już istniejących schronów bojowych (tzw. plebiscytowych) kolejne dwa polowe schrony żelbetowe. Na przedpolu punktu oporu, u podnóża wzgórza, znajdowała się zapora przeciwczołgowa. Była ona wykonana z kilku rzędów wbitych w ziemię szyn kolejowych. Zapora ta była uzupełniona siecią z drutu kolczastego wspartą na stalowych słupkach. Następnie w głębi obrony znajdowała się linia okopów ziemnych dla piechoty. Za linią okopów wybudowano dwa jednoizbowe schrony bierne o konstrukcji kamienno-betonowej. Na mapie są to obiekty nr 5 i nr 6. Służyły one jako schronienie i podręczne magazyny dla żołnierzy. Posiadały one możliwość prowadzenia obserwacji i ostrzału przedpola. Znajdują się na terenie ofródków działkowych (działki oznaczone nr 103 i 116). Rdzeniem obrony w Kamieniu były cztery ciężkie żelbetowe schrony bojowe. Uzupełniały je schrony pomocnicze i drugoliniowy obiekt bojowy.
Schron bojowy w domu mieszkalnym
W 1938 r wzmocniono obronę punktu oporu poprzez budowę na ul. Długosza 84 budynku organizacji „Strzelec". Jest to obiekt nr 7 na mapie. W okresie budowy była to ul. Karola Miarki. W jego piwnicy ulokowano jednoizbowy żelbetowy schron bojowy dla broni maszynowej. Jego zadanie bojowe polegało na zamknięciu ogniem ul. Długosza z zaporą przeciwczołgową i wspieranie obrony schronu nr 51. Budynek pełnił dodatkowo funkcje koszarowe i magazynowe. Z okien dachowych na strychu można było wspierać obronę schronu nr 50.
Wszystkie obiekty forteczne były maskowane przed niemieckim rozpoznaniem naziemnym i lotniczym. W zależności od potrzeby stosowano maskowanie farbami, sieciami maskującymi, nasadzeniami roślinności lub zabudową, np. w postaci budynku mieszkalnego lub betonowego ogrodzenia.
Załoga
Załogę punktu oporu „Kamień" stanowili żołnierze IV batalionu 11 pułku piechoty z 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty. W wyniku przełamania polskiej obrony w dniu 2 września 1939 r. (na północy pod Woźnikami i południu pod Pszczyną), w godzinach wieczornych dokonano ewakuacji tego punktu oporu. Punkt oporu „Kamień" stanowi bardzo ciekawy, unikalny i stosunkowo dobrze zachowany przykład polskiej sztuki fortecznej z okresu międzywojennego, zastosowanego w terenie zurbanizowanym. Został on indywidualnie zaprojektowany i wykonany z uwzględnieniem ukształtowania terenu i zadania obronnego. W skali naszego kraju jest to duża atrakcja turystyczna.
Rewitalizacja
Ostatni etap rewitalizacji tego punktu oporu to odsłonięcie pozostałości schronu nr 51. Pozwoli to ocenić jego wielkość, potencjalne uzbrojenie i będzie cennym uzupełnieniem wiedzy historycznej o polskich fortyfikacjach. Najcenniejsze obiekty zostały odrestaurowane staraniem UM Piekary Śląskie, Stowarzyszenia na Rzecz Zabytków Fortyfikacji „Pro Fortalicium" i właścicieli prywatnych działek, na których znajdują się schrony.
Punkt oporu wzg. 298 "Kamień" znajduje się w Piekarach Śląskich w dzielnicy Brzozowice-Kamień. Większość schronów zlokalizowana jest na tamtejszych ogródkach działkowych. Do dzielnicy tej najdogodniej dojechać ul. Oświęcimską od strony Piekar Śląskich.
Źródło: Tablica informacyjna w terenie.
Schron nr 48 to duży dwukondygnacyjny obiekt bojowy uzbrojony w dwa ciężkie karabiny maszynowe i działko przeciwpancerne. Jego zadaniem było zwalczanie piechoty i broni pancernej wroga nacierających od strony Brzezin Śląskich. Wspierał on obronę sąsiednich schronów nr 1 i 49 oraz samej kopalni „Andaluzja". Obecnie jest na działce nr 217.
Schron nr 49 to dwukondygnacyjny ciężki obiekt bojowy dla trzech ciężkich karabinów maszynowych. Jego zadaniem było zwalczanie piechoty przeciwnika i wspieranie obrony sąsiednich obiektów. Aktualnie jest na działce nr 154.
Schron nr 50 to jednokondygnacyjny ciężki obiekt bojowy dla jednego ciężkiego karabinu maszynowego. Jego zadaniem było zwalczanie piechoty wroga i wspieranie obrony schronów nr 49 i 51. W nim znajdował się dowódca punktu oporu oraz 1-2 moździerze. Ich stanowisko było na zapolu pozycji obronnej.
Schron nr 51 został wybudowany w pobliżu budynku dawnego urzędu gminy Kamień. Jego zadaniem było zamknięcie ogniem broni maszynowej drogi prowadzącej z Piekar Śląskich i Szarleja. Wspierał obronę schronu nr 50 oraz bronił przeprawy przez rzekę Brynicę na połączeniu z punktem oporu Bobrowniki. W czasie okupacji niemieckiej został zniszczony.
Schrony bierne (obiekty nr 5 i schron nr 6) wybudowane za linią okopów, jednoizbowe, o konstrukcji kamienno-betonowej. Służyły jako schronienie i podręczne magazyny dla żołnierzy. Posiadały one możliwość prowadzenia obserwacji i ostrzału przedpola.
Dom Strzelca tj. budynek organizacji „Strzelec", w którego piwnicy ulokowano jednoizbowy żelbetowy schron bojowy dla broni maszynowej. Jego zadanie bojowe polegało na zamknięciu ogniem ul. Długosza z zaporą przeciwczołgową i wspieranie obrony schronu nr 51. Budynek pełnił dodatkowo funkcje koszarowe i magazynowe.
Komora telefoniczna znajdująca się w głębi pozycji obronnej, ok. 500 m przy skrzyżowaniu ulic ks. Józefa Krupy i Jana Brzechwy. Jest to niewielki, jednoizbowy obiekt żelbetowy. Połączono w nim wojskowe kable telefoniczne, które były głęboko zakopane w ziemi. W czasie budowy pobliskiego osiedla mieszkaniowego obiekt ten został zasypany, ale nie zniszczony.
Źródło: Tablica informacyjna w terenie.
Fortyfikacje w miejscowości Kamień otrzymały nazwę Łącznikowego Punktu Oporu „Kamień", gdyż zamykały lukę pomiędzy punktem oporu Bobrowniki na północy a punktem oporu Dąbrówka Wielka na południu. Zostały one wybudowane w latach 1936 - 38, stanowiąc przykład fortyfikacji powiązanych z terenem zurbanizowanym.
W 1936 roku na terenie płaskowyżu przylegającego do południowo - zachodniej części Kamienia został wybudowany zespół schronów jako główna pozycja obronna. Składał się on z trzech schronów bojowych i dwóch schronów pozornych.
Obiekty te były osłaniane przez jeszcze jeden schron bojowy wybudowany w głębi zabudowy miejskiej. W 1938 roku główna pozycja obronna została dodatkowo wzmocniona ufortyfikowanym budynkiem przeznaczonym dla organizacji paramilitarnej „Strzelec" (dziś nazywany „Domem Strzelca"). Drogi dojazdowe od strony Bytomia i Szarleja były zamykane zaporami z kilku rzędów szyn kolejowych. Szyny leżały przygotowane na poboczu dróg i w razie konieczności osadzano je w rury wkopane w powierzchnie drogi i blokowano klinami. Schrony głównej pozycji obronnej były osłonięte zaporą przeciwpancerną z wbitych w ziemię szyn kolejowych oraz wysoką i niską zaporą z drutu kolczastego. Budowle te były połączone siecią okopów i rowów łącznikowych. Pomiędzy obiektami bojowymi była wykonana ziemna sieć telefoniczna zapewniająca łączność w ramach punktu oporu i z dowództwem. Wsparcie ogniowe, dwoma armatami polowymi, zapewniał południowy schron artyleryjski punktu oporu Bobrowniki. Maskowanie obiektów realizowano za pomocą malowania farbami, upodobniania do budynków, nasypów ziemnych i nasadzeń roślinności.
Źródło: W. Machoń, Odcinek od Dobieszowic do Kamienia (Piekary Śląskie) [w:] Fortyfikacje Obszaru Warownego "Śląsk", Historia, przewodnik, s. 74-79
- Machoń W., Odcinek od Dobieszowic do Kamienia (Piekary Śląskie) [w:] Fortyfikacje Obszaru Warownego "Śląsk", Historia, przewodnik, s. 74-79
- Machoń W., Śląski Rocznik Forteczny, tom I, Schron bojowy broni maszynowej w domu "Strzelca" Piekary Śląskie, Kamień, s. 121-122, Wyd. Pro Fortalicium
Do obiektu przynależą:
- P.O. "Kamień" - 1. Schron bojowy nr 48
- P.O. "Kamień" - 2. Schron bojowy nr 49
- P.O. "Kamień" - 3. Schron bojowy nr 50
- P.O. "Kamień" - 4. Schron bojowy nr 51 (zasypany)
- P.O. "Kamień" - 5. Schron pozorny
- P.O. "Kamień" - 6. Schron pozorny południowy
- P.O. "Kamień" - 7. Dom Strzelca
- P.O. "Kamień" - 8. Komora kabli tel. (zasypana)
Inne obiekty znajdujące się w:
Obszar Warowny "Śląsk" (OWŚ)
- OWŚ - 01. Pododcinek "Przeczyce"
- OWŚ - 02. Pozycja polowa "Nowa Wieś"
- OWŚ - 03. Pododcinek "Niezdara"
- OWŚ - 04. Pozycja polowa "Czat na Brynicy"
- OWŚ - 05. Pozycja polowa "Kozłowa Góra"
- OWŚ - 06. Punkt oporu "Bobrowniki"
- OWŚ - 07. Punkt oporu "Kamień"
- OWŚ - 08. Punkt oporu "Dąbrówka"
- OWŚ - 09. Punkt oporu "Łagiewniki"
- OWŚ - 10. Punkt oporu "Godula"
- OWŚ - 11. Punkt oporu "Nowy Bytom"
- OWŚ - 17. Pododcinek "Wyry"
- OWŚ - 20. II linia obrony
- OWŚ - Schron dowodzenia w Chorzowie
