Czarny Staw pod Rysami
Czarny Staw pod Rysami, nazywany także Czarnym Stawem nad Morskim Okiem (słow. Čierne pleso nad Morským okom, niem. Meerauge, węg. Tengerszem) to tatrzańskie jezioro położone w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku. Jest to najdalej wysunięte na południe jezioro w Polsce, a cienie rzucane przez szczyty oraz występująca w wodzie sinica Pleurocapsa polonica nadają jezioru ciemny, nieomal czarny kolor, co ma odzwierciedlenie w jego nazwie.
Czarny Staw pod Rysami jest trzecim, co do wielkości oraz drugim, co do głębokości, jeziorem tatrzańskim. Żelazny krzyż znajdujący się na północno-zachodnim brzegu stawu, zaprojektował Wojciech Kułach, twórca drewnianych ołtarzy w tzw. Starym Kościele przy ul. Kościeliskiej w Zakopanem. Krzyż odlano z tatrzańskiego żelaza w Kuźnicach i postawiono w 1836 r.
Czarny Staw pod Rysami jest jeziorem polodowcowym. Jeziora polodowcowe powstały około 8–9 tys. lat temu, gdy granica wiecznego śniegu przesunęła się na tyle, że lodowce stopniały, a woda z topniejącego lodu wypełniła dna kotłów. W przeszłości podejmowano próby zarybienia jeziora, ale zakończyły się one niepowodzeniem. Nazwa stawu pochodzi od jego
Topografia
Zbliżone kształtem do koła jezioro położone jest na wysokości 1583 m n.p.m., czyli 188 m wyżej niż lustro Morskiego Oka. Powierzchnia Czarnego Stawu wynosi ok. 20,64 ha, głębokość maksymalna – 76,4 m (drugie miejsce w Tatrach, czwarte w Polsce), pojemność – 7 761 700 m³ wody. Jezioro jest zamknięte wyraźnym progiem skalnym, zbudowanym z mocno wygładzonych przez egzarację skał. Jest to efekt działań lodowca, który utworzył w tym miejscu tzw. mutony (ta forma skalna nazywana jest też barańcem). Nimi spadają niewielkimi kaskadami wody Czarnego Stawu, tworząc wodospad nazywany Czarnostawiańską Siklawą.
Bezpośrednio nad jeziorem wznoszą się ściany Kazalnicy (wysokość ściany wynosi 576 m). Kocioł Czarnego Stawu otacza grań od Mięguszowieckiego Szczytu Czarnego przez Wołowy Grzbiet, Rysy, Niżnie Rysy i Żabią Grań z Żabim Szczytem Wyżnim, Żabim Mnichem aż po Owcze Turniczki.
Źródło: wikipedia.pl / malopolska.szlaki.pttk.pl
Już od 1883 próbowano zarybiać jezioro pstrągami z Morskiego Oka, jednak bezskutecznie. Jest to jezioro wybitnie oligotroficzne: surowe warunki życiowe i przede wszystkim brak pożywienia uniemożliwiają pstrągom życie. Jezioro to zamarza przeważnie w październiku – listopadzie, a taje w miesiącach maj – lipiec. W miesiącach letnich temperatura wody waha się w granicach 7–11,5 °C. Nad brzegami zacienionymi potężnymi ścianami grani głównej panuje chłód nawet w czasie największych upałów. Wincenty Pol pisał: „Nie darmo tak go nazwano, jest to kraina śmierci”. Eugeniusz Janota w swym Przewodniku w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin 1860) stwierdził, iż jest to „najposępniejszy ze wszystkich stawów Tatr polskich”. W podobnym tonie wyraził się Bogusz Stęczyński w swoim poemacie "Tatry w dwudziestu czterech obrazach" (1860): "O tysiąc stóp wyżéj Morskiego-oka, tego El-dorada Galicyi, leży Czarny-staw, daleko mniejszy, ale więcéj głębszy, zupełnie ponury, pustemi otoczony skałami".
Mimo to u brzegów występuje ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie skalnicy odgiętolistnej, mietlicy alpejskiej, sita trójłuskowego, turzycy Lachenala i wiechliny tatrzańskiej – gatunków roślin w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w niewielu miejscach, a także turzycy skąpokwiatowej w Polsce z rzadka występującej tylko w Karpatach i Sudetach.
Źródło: wikipedia.pl
Wody Czarnego Stawu w 1804 r. były badane przez Stanisława Staszica (mierzył głębokość jeziora i temperaturę wody). Dokładniejsze pomiary wykonał Eugeniusz Klemens Dziewulski w roku 1879.
Jak pisał Eugeniusz Janota, „W zachodniej stronie tego stawu postawiono żelazny krzyż na pamiątkę bytności tamże Grzegorza Zieglera, biskupa tynieckiego i tarnowskiego (zm. w Lincu 1852). Na żelaznej płycie znajdował się napis: »Hic non plus ultra, non supra nisi in cruce D. N. J. Christi. 1823« ”. Krzyż ten, odlany z tatrzańskiego żelaza w zakopiańskich Kuźnicach, ustawiono w 1836 r. staraniem ówczesnego proboszcza z Poronina. Janusz Chmielowski w "Przewodniku po Tatrach" pisze na ten temat tak: "Krzyż ten ufundowany przez biskupa tynieckiego Grzegorza Zieglera na pamiątkę jego bytności w r. 1823 nad Morskim Okiem, znajdował się pierwotnie nad brzegiem Morskiego Oka i dopiero w r. 1836 przeniesiony został nad Czarny Staw".
Zimą nad Czarny Staw jako pierwsi dotarli ks. Walenty Gadowski, Bolesław Łazarski i Jakub Gąsienica Wawrytko starszy (31 grudnia 1910). Staw i widoki znad niego były od dawna podziwiane przez turystów. Węgierski alpinista Mór Déchy pisał: „jest to najpiękniejsza sceneria jeziorna w całych Tatrach”.
Źródło: wikipedia.pl
Szlaki turystyczne przebiegające przy Czarnym Stawie pod Rysami:
- szlak turystyczny czerwony – szosą do schroniska PTTK przy Morskim Oku, dalej wschodnim brzegiem Morskiego Oka na próg Czarnego Stawu i na wierzchołek Rysów.
- Czas przejścia ze schroniska nad Morskim Okiem nad Czarny Staw: 50 min (↓ 40 min)
- Czas przejścia z rozstaju szlaków nad Czarnym Stawem na Rysy: 3 h (↓ 2:30 h)
- szlak turystyczny zielony – znad Czarnego Stawu na Kazalnicę i Mięguszowiecką Przełęcz pod Chłopkiem (2:30 h, ↓ 2 h)
Źródło: wikipedia.pl
Inne obiekty znajdujące się w:
Tatry Wysokie
- Czarny Staw Gąsienicowy
- Czarny Staw pod Rysami
- Czarny Staw Polski
- Dolina Białej Wody (Bielovodská dolina)
- Dolina Białki
- Dolina Pięciu Stawów Polskich
- Dolina Roztoki
- Dolina Rybiego Potoku
- Dolina Suchej Wody
- Droga Oswalda Balzera
- Grań Kościelców
- Granaty
- Kościelcowa Przełęcz
- Kościelec (2155 m n.p.m.)
- Kozi Wierch (2291 m n.p.m.)
- Kozia Przełęcz
- Kozie Czuby (2264 m n.p.m.)
- Mały Kościelec (1866 m n.p.m.)
- Mały Staw Polski
- Mnich (2068 m n.p.m.)
- Morskie Oko
- Mylna Przełęcz
- Orla Perć
- Przedni Staw Polski
- Przełęcz Krzyżne
- Rusinowa Polana
- Rysy (2499 m n.p.m)
- Schronisko Chata pod Rysami
- Schronisko PTTK (stare) nad Morskim Okiem
- Schronisko PTTK nad Morskim Okiem
- Schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich
- Schronisko PTTK w Dolinie Roztoki
- Świnica (2301 m n.p.m)
- Szpiglasowa Przełęcz
- Szpiglasowy Wierch (2172 m n.p.m.)
- Tatrzański Park Narodowy
- Wielki Staw Polski
- Wodogrzmoty Mickiewicza
- Wodospad Siklawa
- Zadni Kościelec (2162 m n.p.m.)
- Zadni Staw Polski
- Zawrat