Świnica (2301 m n.p.m)

Obecna wersja nazwy szczytu ustaliła się w pierwszej połowie XX wieku. Wcześniej używano form Świnia (Dźwinia, Szwinia) Skała, Świnnica. Geneza tego toponimu bywa tłumaczona na różne sposoby. Najbardziej prawdopodobna wersja zakłada podobieństwo całego masywu (od Skrajnej Turni do Niebieskiej Turni) do świni, ponieważ podobne nazwy w Tatrach (na przykład Mała Świnica w odniesieniu do Sarniej Skały) nadawane przez górali zawsze pochodziły od wyglądu.

Toponim można także wywieść z tego, że góra dość długo opierała się szturmującym ją turystom, czyli zachowywała się po „świńsku”. Jest to mniej prawdopodobna wersja, gdyż pierwszy raz nazwa pojawia się w XVIII wieku, a więc przed narodzinami właściwej turystyki tatrzańskiej. Co więcej, przymiotnik przypuszczalnie przybrałby wówczas inną formę, jak w przypadku Goryczkowej Przełęczy Świńskiej, rzeczywiście określanej tak z racji przykrego podejścia.

Andreas Jonas Czirbesz w roku 1772 zanotował nazwę Świcina, którą z racji zaledwie jednokrotnego wystąpienia należy z wysokim prawdopodobieństwem uznać za czeski błąd, choć miałaby pewien sens etymologiczny (z perspektywy niektórych miejsc na Podhalu można obserwować wschód słońca zza masywu Świnicy). Dwadzieścia lat później Baltazar Hacquet opisał ten szczyt jako Koscieloc M(ons), co stanowiło oczywistą pomyłkę.

Źródło: wikipedia.pl

Świnica dostępna jest trasą ze Świnickiej Przełęczy, na którą można dotrzeć czarnym szlakiem wprost z Hali Gąsienicowej lub czerwonym od strony przełęczy Liliowe i Kasprowego Wierchu. Można także wspiąć się na nią przez Zawrat, osiągalny niebieskim szlakiem z Doliny Pięciu Stawów Polskich lub Doliny Gąsienicowej.

• szlak turystyczny czerwony – obukierunkowy czerwony szlak turystyczny z Czerwonych Wierchów i Kasprowego Wierchu przez Liliowe i Świnicką Przełęcz na szczyt Świnicy, a jednokierunkowy także od strony Zawratu, z którego osobno rozpoczyna się Orla Perć.
  
  • Czas przejścia ze Świnickiej Przełęczy na Świnicę: 45 min, ↓ 40 min. Powyżej przełęczy szlak prowadzi na wschód, zakosami pod górę w pobliżu grani. Minąwszy krótki, niezbyt wygodny kominek skalny (pierwsze łańcuchy), odpada od niej na południe, aby – obniżywszy się nieco – na około stumetrowym odcinku przetrawersować Żleb Blatona. To ułatwione łańcuchami miejsce, choć w optymalnych warunkach względnie łatwe do przejścia, jest bardzo niebezpieczne: niewiele poniżej trasy turystycznej żleb urywa się pionowym progiem. Następnie szlak przewija się stromo przez wąską przełęcz Wrótka (2220 m), co pomimo obecności sztucznych ułatwień może sprawiać turystom pewne trudności, a podczas zejścia ze szczytu wymaga czujności, aby we właściwym miejscu skręcić w trawers żlebu. Powyżej Wrótek trasa dźwiga się skośnie po blokach skalnych w poprzek południowej ściany Świnicy (stosunkowo mniej niebezpiecznie, miejscami łańcuchy), aby połączyć się ze szlakiem od strony Zawratu tuż poniżej Świnickiej Szczerbiny Wyżniej. Za Szczerbiną (miejsce eksponowane) następuje krótkie, ale nieco wspinaczkowe forsowanie kopuły szczytowej, także ułatwione łańcuchami i kończące się na szczycie Świnicy. Jest to podstawowa i zdecydowanie najłatwiejsza droga na tę górę, zarówno w wejściu, jak i w zejściu.
  • Czas przejścia z Zawratu na Świnicę: 50 min, ↓ 40 min (historycznie). Szlak, sprowadzając na zachód z Zawratu, obniża się nieco na trawersie Zawratowej Turni, a następnie znów podwyższa. W miarę zbliżania się do Niebieskiej Turni pojawiają się pierwsze sztuczne ułatwienia (łańcuchy), które – począwszy od tego miejsca – są dostępne przez większość drogi. Prawie cała też przebiega w bardzo znacznej ekspozycji, nad przepaścią od strony Dolinki pod Kołem. Na trawersie Niebieskiej Turni występuje pierwsze szczególnie niebezpieczne miejsce (wąskie przejście zwane Trawersem Dżentelmena i niewielki kominek skalny nad przepaścią). Pomiędzy Niebieską a Gąsienicową Turnią, znacznie poniżej grani (szlak nie zbliża się do wierzchołka żadnej z nich), pojawiają się kolejne przesmyki nad urwiskiem i drugi kominek, ułatwiony dodatkowo metalowymi klamrami i w tym kierunku pokonywany w dół. Kulminacją trudności jest strome, miejscami bliskie pionu trzydziestometrowe zacięcie pomiędzy płytami (również łańcuchy i klamry) poniżej Gąsienicowej Turni. Za tą trudnością szlak przebija się wzwyż poprzez duże, wygładzone głazy, niemal osiągając grań nieopodal Gąsienicowej Przełączki. Odtąd nie obniża się już zbytnio i wkrótce łączy się z trasą od strony Świnickiej Przełęczy – dalej na wierzchołek Świnicy według opisu powyżej. Ten wariant wejścia na Świnicę jest nieporównanie trudniejszy od poprzedniego. W maju 2018 roku szlak został zniszczony przez masywny obryw skalny z Niebieskiej Turni i zamknięty do odwołania. Przypuszczano, że w przypadku ponownego otwarcia będzie miał istotnie zmieniony przebieg.
  • Po udanym remoncie przeprowadzonym w roku 2020, Tatrzański Park Narodowy ogłosił 19 maja 2021 roku ponowne otwarcie szlaku od 1 czerwca tegoż roku. Jest to jednakże otwarcie połowiczne – jedynie od strony Zawratu na Świnicę, podczas gdy wcześniej był obukierunkowy. Uzasadnienie decyzji wskazywało, że prawdopodobieństwo ponownego obrywu skalnego w pobliżu poprzedniego zmalało do ryzyka typowego dla gór wysokich, za takim ograniczeniem nie stoją więc obiektywne przesłanki geologiczne. Zamiast tego powołano się na starania o zmniejszenie liczby wypadków, nie biorąc natomiast pod uwagę znaczenia poprzednich 125 lat tradycji tego szlaku (1893–2018), chętnie pokonywanego w obie strony dla jego walorów turystycznych. Nie objęto też analizą głębokiego zaburzenia logiki przebiegu okolicznej sieci szlaków (ponieważ odcinek Orlej Perci od Zawratu w stronę Koziego Wierchu był już wcześniej jednokierunkowy, kolejne ograniczenie równa się zakazowi ciągłego przejścia turystycznego graniami pomiędzy Kasprowym Wierchem a Krzyżnem, i to pomimo istnienia czerwonego szlaku na całym tym odcinku). Co charakterystyczne, w zawiadomieniu podano, że te działania zostały dofinansowane na podstawie projektu „Zmniejszenie presji turystycznej na gatunki i siedliska na obszarze Tatr Wysokich”, mimo że według badań naukowych 75% ruchu turystycznego i związanej z nim presji na przyrodę tatrzańską koncentruje się na obszarze trzech najpopularniejszych dolin, w związku z czym jego kanalizacja na trudnych technicznie graniach ma znaczenie marginalne. Naczelnik TOPR-u Jan Krzysztof przyznał w wywiadzie, że ograniczenie było przynajmniej po części skutkiem jego zaleceń podyktowanych troską o zwiedzających. Zgodził się przy tym, że może ono być zasadnie uznane za „karanie sprawnych turystów” i zasugerował, że w zależności od dalszych potrzeb możliwe byłoby rozważenie wytyczenia w okolicy nowych wariantów szlaków turystycznych, co jest jednak mało prawdopodobne z uwagi na raczej ściśle przestrzeganą politykę nierozszerzania sieci szlaków na obszarach chronionych.

Wejście na Świnicę to bardzo popularny szlak turystyczny (przyczynia się do tego lokalizacja w pobliżu Kasprowego Wierchu, na który można wjechać koleją linową). Przez to na wąskich przejściach z ułatwieniami (łańcuchy, klamry) mogą tworzyć się bardzo poważne zatory (wiele osób wybiera się na Świnicę bez odpowiedniego przygotowania, co dodatkowo pogarsza sytuację). Największe problemy z zatorami występują w okolicach końcowego wejścia na szczyt, a także w przypadku wąskiego kominka na odcinku między Zawratem a Świnicą. W związku z tymi problemami lepiej unikać Świnicy w godzinach natężenia ruchu turystycznego (wejście warto zaplanować na wieczór lub wczesny ranek, choć może to wymagać noclegu w pobliskich schroniskach).

Źródło: wikipedia.pl

Próbę zdobycia szczytu podjął już w roku 1805 Stanisław Staszic, ale zakończyło ją załamanie pogody. Jako pierwsi na niższym wierzchołku północno-zachodnim stanęli austriaccy oficerowie, dokonujący pomiarów topograficznych w 1822 roku. Drugiego wejścia na wierzchołek NW dokonali Maciej Roj i Józef Stolarczyk w roku 1849.

Świnica (w rozumieniu głównego wierzchołka) pozostawała niezdobyta dużo dłużej. Szczególne starania w kierunku wejścia na nią czynił Eugeniusz Janota, który badał góry z ramienia Towarzystwa Naukowego Krakowskiego i było dla niego bardzo istotne zmierzenie (metodą barometryczną) najwyższego – jak wówczas sądzono – szczytu „Tatr Nowotarskich”. Prawdopodobne jest jednak, że ważny był dla niego także aspekt sportowy – jego działania stanowiły pierwszy w Polsce przykład długotrwałej walki z problemem alpinistycznym. O kilku nieudanych próbach z pierwszej połowy lat 60. XIX wieku nie wiadomo właściwie nic oprócz tego, że raz dotarł na wierzchołek NW. W roku 1866 bezskutecznie próbował wyszukać przejście od strony Zawratu wraz z Jędrzejem Walą starszym.

Następnego lata Eugeniusz Janota zabrał w góry trzech swoich uczniów z krakowskiego gimnazjum: czternastoletniego Bronisława Gustawicza oraz Mieczysława i Stanisława Feintuchów. Obrawszy sobie za przewodnika Macieja Sieczkę, 15 lipca podjęli próbę wejścia na Świnicę, ale z powodu niespodziewanego opadu śniegu, ochłodzenia i późnej pory dnia (trzynasta) zawrócili w pobliżu Długiego Stawu Gąsienicowego. Podczas zejścia obaj bracia Feintuchowie doznali bolesnych kontuzji. Na drugi dzień trzej pozostali ponowili atak, już o jedenastej osiągając poprzez Liliowe Świnicką Przełęcz, gdzie jednak zatrzymała ich wichura połączona z silnym zamgleniem.

22 lipca 1867 roku o szóstej rano Maciej Sieczka, Eugeniusz Janota i Bronisław Gustawicz znów wyruszyli z Zakopanego. Idąc przez Boczań i Skupniów Upłaz, o dziewiątej dotarli do Zielonej Doliny Gąsienicowej, gdzie odpoczęli w szałasie. Szlaki wówczas nie istniały, a ścieżki były wątłe i nierówne, co bardzo spowalniało marsz. Na Liliowem natknęli się na prawnika Stanisława Librowskiego z Krakowa, byłego ucznia Janoty, z nieznanym z nazwiska góralskim przewodnikiem; obie wyprawy połączyły siły. Około 11:30, przy idealnej pogodzie, znaleźli się na Świnickiej Przełęczy, a po kolejnej godzinie na północno-zachodnim wierzchołku Świnicy. Wtedy Maciej Sieczka podjął się odszukania drogi na główny wierzchołek. Dotarł tam wkrótce ostrzem grani, drogą taternicką także we współczesnym rozumieniu tego słowa, którą jego towarzysze uważali za nazbyt ryzykowną. Z góry odszukał przełączkę nazwaną później Wrótkami, miejsce kluczowe dla łatwiejszego pokonania rozdzielającego wierzchołki Świnicy Żlebu Blatona. Zszedł tamtędy, a następnie wprowadził na szczyt pozostałych członków wyprawy – osiągnęli go o czternastej. Eugeniusz Janota oszacował wysokość Świnicy na 2336 m n.p.m. (według znanych wówczas błędnych pomiarów Rysy miały 2309 metrów). Schodzili tą samą drogą i chociaż w gęstwinie Boczania zastał ich zmrok, o dziesiątej wieczorem bezpiecznie ukończyli wyprawę.

Drugie wejście na Świnicę (następnego roku) było zarazem pierwszym kobiecym, gdyż brała w nim udział siedemnastoletnia siostra Walerego Eljasza-Radzikowskiego (być może Maria). W trzecim wejściu uczestniczył sam Walery z narzeczoną oraz inną siostrą. W obu przypadkach prowadził Maciej Sieczka, który wkrótce zdobył sławę „specjalisty od Świnicy”. Z uwagi na długość trasy, uważaną wówczas za ekstremalną, wiele kolejnych zespołów przed atakiem szczytowym nocowało w szałasie w Zielonej Dolinie Gąsienicowej. W ciągu dekady, do połowy roku 1877, Świnicę zdobyło łącznie 61 różnych osób, wśród nich 11 kobiet, w ramach 25 wypraw.

W roku 1885 Klemens Bachleda i Ferdynand Hoesick jako pierwsi zeszli ze szczytu w Dolinę Pięciu Stawów Polskich. Tego samego roku Polskie Towarzystwo Tatrzańskie wyznakowało szlak na Świnicę w przybliżonym śladzie drogi pierwszych zdobywców. W latach 1889–1893 ulepszono ten szlak (sztuczne ułatwienia) i zbudowano kontynuację na Zawrat, na znacznym odcinku powtarzając drogę Bachledy i Hoesicka (ironicznie, właśnie ten pierwotnie pomyślany kierunek przejścia został zakazany w roku 2021 wraz z ograniczeniem tego odcinka szlaku do ruchu jednokierunkowego). W roku 1902 Walerian Dzieślewski wysunął projekt budowy kolei zębatej na Świnicę, noszący cechy wandalizmu przyrodniczego. Zamysł nie znalazł wykonawcy i był przez kilka lat przedmiotem ostrych kontrowersji, aby ostatecznie upaść. Pierwszego wejścia zimowego dokonał w samotnej wspinaczce Jerzy Maślanka 30 grudnia 1907 roku. W drugiej połowie lat 30. XX wieku wiceminister Aleksander Bobkowski proponował niwelację terenu Liptowskich Murów i przedłużenie ceprostrady ze Szpiglasowego Wierchu na Świnicę, ale II wojna światowa uniemożliwiła realizację tego wybitnie szkodliwego dla natury projektu. Spośród encyklopedycznych postaci Świnicę odwiedzili, między innymi: Władysław Orkan, Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Maria Skłodowska-Curie, Julian Marchlewski, Włodzimierz Lenin, Mieczysław Karłowicz, Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Żeromski.

Źródło: wikipedia.pl