Twierdza Przemyśl - Fort W Xa "Pruchnicka droga"

W 1887 r. podczas gorączkowych prac mających na celu postawienie twierdzy w stan gotowości bojowej, w miejscu planowanego, a nie ukończonego szańca FS z lat 1854-1855 wzniesiono prowizoryczną, międzypolową baterię artylerii nr 7 „Nord”. Bateria została uzbrojona w 4 działa 12 cm M.61 na wysokich lawetach.

Podczas dużej „pancernej” rozbudowy twierdzy, w latach 1895-1897 baterię przebudowano na międzypolowy fort obrony bliskiej GZW Xa „Pruchnicka Droga”. W czole fortu umieszczono stanowiska piechoty, zaś w barkach baterie pancerne w tradytorach do obrony międzypól. Tradytory wyposażono w kazamaty pancerne ze ścianami czołowymi nachylonymi pod kątem 60°, co miało powodować rykoszetowanie pocisków. Rozwiązanie to zostało zaprojektowane w Dyrekcji Inżynierii w Przemyślu, kierowanej od 1892 r. przez Moritza von Brunnera. Kazamaty pancerne wyprodukowały zakłady Skoda w liczbie 10 sztuk. 2 kazamaty umieszczono w lewym barku, a 4 w barku prawym. Kolejne 4 tego typu pancerze zastosowano w tradytorach fortu GHW II Jaksmanice. Na zapolu fortu Xa, po pn. stronie głównej drogi rokadowej zlokalizowano sprzężoną z nim baterię artylerii obrony bliskiej (Batterie 2) z 4 otwartymi stanowiskami ogniowymi dział 9 cm Feldkanone M.75 na wysokich lawetach i 2 granatoodpornymi schronami w poprzecznicach.

Fort Xa stanowił główne dzieło obronne grupy fortowej Pruchnikerstrasse (IV obwód obronny Żurawica) złożonej z fortu, sprzężonej baterii obrony bliskiej oraz 2 baterii polowych. Uzbrojenie fortu stanowiło 6 dział kazamatowych 8 cm M.94 do strzelnic minimalnych (Minimalschartenkanone). Uzbrojenie baterii sprzężonej – 4 działa 8 cm

M.75 na wysokich lawetach (wymienione później na 4 działa 9 cm M.75/94 na wysokich lawetach). Załogę fortu wraz baterią sprzężona stanowiła ½ kompanii piechoty i ½ kompanii artylerii. Zadaniem fortu i baterii było wspieranie fortu GHW X Orzechowce, flankowanie jego przedpola, przedpoli fortów GZW XIa Cegielnia i GHW XI Duńkowiczki oraz obu międzypól.

W czasie pierwszego oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) fort Xa wspierał obronę sąsiedniego fortu XIa „Cegielnia” szturmowanego przez artylerię i piechotę rosyjską. Przed poddaniem twierdzy w 2 oblężeniu (9.11.1914–22.03.1915) wysadzono w powietrze tradytory. Podczas 3 oblężenia (29.05-4.06.1915), w dn. 2.06.1915 r. zdobyła fort niemiecka 11. Bawarska Dywizja Piechoty. W l. 70-tych XX w. rozebrano koszary szyjowe i schron centralny. W następnych latach zniwelowano baterię sprzężoną. W ramach projektu „Zagospodarowanie zespołu zabytkowego Twierdzy Przemyśl w celu udostępnienia dla turystyki kulturowej, etap I” realizowanego w l. 2013-2015 przez Związek Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl uczytelniono i wyeksponowano strukturę fortu – uporządkowano zieleń i teren fortu, zasypano ubytek w wale szyjowym, wytyczono trasę zwiedzania z zabezpieczeniem miejsc niebezpiecznych, zamontowano tablice informacyjne, ławki, kosze na śmieci i stojak na rowery.

Źródło: zabytek.pl