Twierdza Przemyśl - Fort N XX "Przekopana"

W 1887 r., w związku z pogorszeniem sytuacji politycznej w Europie i zagrożeniem wybuchu wojny z Rosją, Generalny Inspektor Inżynierii gen. Daniel Salis Soglio uzyskał zgodę na dodatkowe wzmocnienie Twierdzy Przemyśl. W tym samym roku rozpoczęto planowaną od 1872 r. budowę wewnętrznej, ciągłej linii obronnej – rdzenia Noyon. Pierwszy projekt rdzenia opracował Salis Soglio. W 1877 r. zmodyfikował go Anton Werner, szef Dyrekcji Inżynierii Fortecznej dla Galicji we Lwowie. Rdzeń rozplanowany po obu brzegach Sanu miał obwód 16 km. Jego zadaniem było zabezpieczenie centrum twierdzy z licznymi magazynami przed niespodziewanym, gwałtownym atakiem rosyjskiej konnicy bezpośrednio po rozpoczęciu działań wojennych, przed przygotowaniem zewnętrznej linii fortów do obrony. Rdzeń z bramami fortecznymi spełniał także rolę policyjną – umożliwiał kontrolowanie ruchu osób.

Fort XX Przekopana zlokalizowano w kluczowej pozycji przy drodze i linii kolejowej z Przemyśla do Lwowa. Zadaniem fortu jako głównego punktu oporu było panowanie nad doliną rzeki Wiar po pd. stronie linii kolejowej. Dodatkową funkcją było flankowanie linii rdzenia i blokowanie przeprawy przez Wiar – mostów drogowego i kolejowego. Do lewego skrzydła fortu przylegał szaniec flankujący barierę Lwowską. W 1901 r. fort był uzbrojony w 4 działa 12 cm M.61 i 4 działa 8 cm M.75 na lawetach fortecznych. Jego załogę stanowiła ½ kompanii piechoty i 70 artylerzystów. Wchodził w skład I obwodu obronnego – „Rdzeń prawy brzeg Sanu”. W 1909 r. 2 działa 8 cm M.75 zmieniono na 2 działa 9 cm M.75/96 Feldkanone na lawetach polowych. Pozostałe uzbrojenie nie uległo zmianie. Do wybuchu wojny prawdopodobnie nie wykonano koszar szyjowych. Na mapie Twierdzy Przemyśl Spezial-Übersichts-Plan von Przemysl, Blatt 17 PRZEMYŚL z 1896 r. widoczny jest jedynie schron główny mieszczący kuchnię i ubikację.

Podczas walk o Twierdzę Przemyśl w latach 1914-1915 fort nie odegrał większej roli. Podczas kapitulacji twierdzy 22.03.1915 r. zostało zniszczone jego uzbrojenie, a schron centralny, zapewne o drewnianej konstrukcji, uległ zniszczeniu w następnych latach.

W latach 1940-1941 w wał czołowy fortu wbudowany został sowiecki schron bojowy (tzw. „linii Mołotowa”) , którego uzbrojenie stanowiła armata ppanc. 45 mm oraz ciężki karabin maszynowy 7,62 mm.

Po II wojnie światowej zniwelowana została, widoczna na mapie twierdzy, basteja bramna.

Źródło: zabytek.pl