Beskidzki Dom Zielin „Przytulia” w Brennej

Geneza powstania budynku i jego budowa

Do roku 1920 roku życie w Brennej toczyło się powoli, zgodnie z rytmem przyrody, obrzędami religijnymi i ludowymi. Dopiero w roku 1919 roku nastąpiło przebudzenie w miejscowej społeczności, która zaczęła patrzeć dalej, pragnęła się rozwijać, działać i kształcić, a wszystko za sprawą ks. wikarego Wiktora Kubaczki, który zainicjował powstanie Stowarzyszeń Młodzieży Katolickiej. Początkowo członkowie spotykali się w wynajętej izdebce, w jednej z breńskich chat. Jednak „zrodziła się w kilku umysłach  śmiała myśl: A gdybyśmy tak sobie wybudowali własny dom? Rozsądniejsi wzruszyli ramionami i tłumaczyli bezsensowność takiego zamiaru przy zupełnym braku podstaw materialnych: pusta kasa, drożyzna, ciężkie czasy itp. Ale zapał raz zbudzony, nie dał się powstrzymać. Przekonano nieśmiałych i zabrano się ochoczo, żywiołowo do dzieła, nie zważając na jawną czy skrytą nienawiść różnych osób wpływowych. Inicjatorzy hojnie sypnęli datkami, wyrzekając się na lat kilka wygód osobistych, życzliwi spośród starszych dopomogli materiałem i furmanką, a szlachetne osoby z sąsiedztwa przyszły z pomocą finansową. Ponieważ fundusze nie wystarczały, zaciągnięto większe pożyczki wekslowe w bankach, a długoterminowe waloryzowane u miejscowych obywateli. Po dwuletnich wysiłkach 19 sierpnia 1923 r. stanął wreszcie okazały, choć drewniany gmach: Dom Katolicko-Ludowy, mieszczący dużą salę ze sceną i szereg lokali mniejszych. Był to dzień triumfu i chwały dla stowarzyszonej młodzieży, ożywionej mocną, niezachwianą wiarą, co w chwilach ciężkich dodawała otuchy wątpiącym, zachęcała do łamania najgroźniejszych przeszkód. Dom ten wkrótce stał się ośrodkiem życia publicznego w gminie, zgromadził młodzież i starszych na zebraniach, przedstawieniach i zabawach – symbolizował żywą ideę chrześcijańsko – narodową.” („Gwiazdka Cieszyńska”, 5 XI 1926, nr 87).

Była to inwestycja niezwykła, we wsi zacofanej, o której mówiono, że w niej „świat deskami zabity” powstał pierwszy na całym Śląsku Dom Katolicko-Ludowy. Wybudowano go w czasie największego kryzysu gospodarczego, gdy inflacja szalała. Decyzja o budowie domu padła w 1921 roku. Pół roku później, w maju 1922 r. kupiono małą działkę o powierzchni 600 m² (30x20 m) od gospodarzy Karola Bojdy i Pawła Holeksy za 225 tyś. marek polskich. Kosztorys sporządzony przez komitet budowy, w skład którego wchodzili: Józef Gielata, Karol Sabath, Antoni Heller oraz Józef Heller, wynosił 8 mln marek polskich. Spodziewano się jednak, że koszty obniżą się do 5 mln, a to za sprawą darmowej robocizny i części materiałów darowanej przez brenniaków. Oczywiste jest, że budowa mogła dotrzeć do szczęśliwego końca jedynie dzięki pomocy znacznej części mieszkańców, którzy wsparli budowę datkami, pożyczkami, robocizną i materiałami budowlanymi (wybrani darczyńcy: członkowie breńskiego Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej – 253 tyś. mk., druhny z breńskiego Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej – 22,5 tyś. mk., breńskie stowarzyszenia – 95 tyś. mk., inni mieszkańcy gminy – 271,9 tyś. mk., cegiełki i składki weselne – 101,405 tyś. mk.). Istotne jest, że dom wybudowano tylko własnymi środkami, bez dotacji ze strony państwa.

Poświęcenie budynku odbyło się 19 sierpnia 1923 r., tego uroczystego aktu dokonał ks. prałat Józef Londzin,  którego z czasem obrano patronem Domu Katolicko-Ludowego. Budynek stanowił miejsce spotkań stowarzyszeń, posłużył także za pierwszą siedzibę Chrześcijańskiej Spółki Spożywczej, w nim odbywały się koncerty, występy, przedstawienia teatralne. W Domu mieściła się również biblioteka Stowarzyszenia, z której brenniacy wypożyczali książki, najczęściej podczas powrotu z niedzielnej mszy. Do tej pory niektórzy mieszkańcy pamiętają te nieszczęsne czasy, gdy zaczytana żeńska część rodziny zapominała o niedzielnym obiedzie. Kolejne lata Stowarzyszenia to czas pracy i pozyskiwania środków na spłatę długów zaciągniętych na budowę Domu. Na ten cel przeznaczano pieniądze pozyskane ze sprzedaży wejściówek na przedstawienia teatralne, koncerty oraz dalsze darowizny.

Czasy powojenne i  współczesność

W czasie II wojny światowej budynek był nieczynny dla działalności publicznej. Po zakończeniu działań wojennych został przejęty przez władzę ludową i wykorzystany jako sala kinowa. Do tej pory, w świadomości wielu brenniaków, budynek ten figuruje pod nazwą Stare Kino.

W 1995 roku Komisja Majątkowa dla Kościoła Katolickiego przejęła budynek, tym samym stał się on własnością Diecezji Bielsko-Żywieckiej, która z kolei przekazała go parafii rzymsko-katolickiej pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela w Brennej. Przez ostatnie lata budynek był dzierżawiony przez Gminę Brenna, a następnie Ośrodek Promocji, Kultury i Sportu Gminy Brenna, gdzie swoją siedzibę miał Gminny Ośrodek Kultury, stąd kolejna znana wśród mieszkańców nazwa budynku – GOK. W jednym z pomieszczeń mieściła się Izba Regionalna, prezentująca wnętrze starej breńskiej chałupy. GOK był też miejscem spotkań kulturalno-towarzyskich, to w jego sali odbywały się zabawy taneczne, wigiljki, spotkania kół, stowarzyszeń, warsztaty dla dzieci. Do niedawna była to również siedziba Zespołu Regionalnego „Brenna”,  gdzie odbywały się próby, przechowywano stroje i rekwizyty. Co roku Noc Świętojańska rozpoczyna się od przemarszu Zespołu Regionalnego właśnie spod budynku Starego Kina. Obecnie budynek stoi niezagospodarowany, wymagający remontu. Jako obiekt zabytkowy renowacja musi być prowadzona pod kontrolą konserwatora.

Źródło: turysta.brenna.org.pl