Pijalnia Wód Mineralnych w Szczawanicy
Najważniejsza pijalnia wody mineralnej w Szczawnicy. Stanowi dominantę w centrum uzdrowiska, przy Pl. Dietla.
Pijalnia usytuowana jest w północnej pierzei Pl. Dietla. Założona na rzucie prostokąta, dwutraktowa, piętrowa z facjatą na osi. Nakryta dachem dwuspadowym z okapami. Analogiczny dach nad facjatką. Murowana, tynkowana, na piętrze konstrukcji szkieletowej, wypełnionej cegłą, o eksponowanej konstrukcji ścian i wątku. Dach kryty dachówką. Elewacja frontowa 7-osiowa z trójkątnym ryzalitem środkowym, zwieńczonym facjatką z trójkątnym szczytem. Na osi ryzalitu wejście główne do pijalni. Na parterze otwory okienne zamknięte półkoliście. Na piętrze, w osiach skrajnych płyciny z malowidłami przedstawiającymi św. Barbarę i św. Kingę. Facjata nad ryzalitem nadwieszona na kroksztynach, ozdobiona dekoracją snycerską. W osi środkowej znajduje się zegar. Wewnątrz, na parterze sala z pijalnią, przechodząca przez wysokość dwóch kondygnacji. Na piętro, do sali wystawowej, prowadzą drewniane schody.
Pijalnia Wód Mineralnych w Szczawnicy znajduje się we wschodniej części Placu Dietla w stylowym „Domu nad zdrojami". Dom zdrojowy wybudowano w 1863 roku, a w okresie międzywojennym, w latach 1931–34 przeprowadzono gruntowną modernizację pijalni i całego domu zdrojowego. Jednak po pożarze w 2002 roku Pijalnia została przeniesiona. W 2008 roku budynek odbudowano i ponownie otwarto. Obecnie znajduje się tu przepiękna stylowa pijalnia sześciu wód mineralnych a na piętrze Galeria Pijalni Wód Mineralnych. Serwowane w Pijalni wody mineralne to: - Stefan - Józefina - Józef - Jan - Helena - Magdalena.
Skład mineralny wód:
STEFAN:
- kation sodowy (Na+) – 763.6 mg/l
- kation potasowy (K+) – 20.0 mg/l
- kation wapniowy (Ca2+) – 230.8 mg/l
- kation magnezowy (Mg2+) – 72.8 mg/l
- kation litowy (Li+) – 0.9 mg/l
- kation strontowy (Sr2+) – 1.7 mg/l
- kation amonowy (NH4+) - 5.0 mg/l
- kation żelazowy (Fe2+) - 1.3 mg/l
- anion chlorkowy (Cl-) – 601.0 mg/l
- anion fluorkowy (F-) – 0.4 mg/l
- anion bromkowy (Br-) – 3.3 mg/l
- anion jodkowy (J-) – 0.8 mg/l
- anion siarczanowy (SO4-) - 70.0 mg/l
- anion wodorowęglowy (HCO3-) – 2147.0 mg/l
JÓZEF:
- kation sodowy (Na+) – 2923.0 mg/l
- kation potasowy (K+) – 49.1 mg/l
- kation wapniowy (Ca2+) – 195.2 mg/l
- kation magnezowy (Mg2+) – 93.8 mg/l
- kation litowy (Li+) – 3.0 mg/l
- kation strontowy (Sr2+) – 3.4 mg/l
- kation amonowy (NH4+) - 6.7 mg/l
- kation żelazowy (Fe2+) - 1.8 mg/l
- anion chlorkowy (Cl-) – 2230.0 mg/l
- anion fluorkowy (F-) – 0.6 mg/l
- anion bromkowy (Br-) – 10.2 mg/l
- anion jodkowy (J-) – 2.5 mg/l
- anion siarczanowy (SO4-) - 45.9 mg/l
- anion wodorowęglowy (HCO3-) – 5246.0 mg/l
JAN:
- kation sodowy (Na+) – 949.0 mg/l
- kation potasowy (K+) – 61.2 mg/l
- kation wapniowy (Ca2+) – 242.5 mg/l
- kation magnezowy (Mg2+) – 59.6 mg/l
- kation litowy (Li+) – 0.9 mg/l
- kation strontowy (Sr2+) – 4.6 mg/l
- kation amonowy (NH4+) - 4.2 mg/l
- kation żelazowy (Fe2+) - 3.2 mg/l
- anion chlorkowy (Cl-) – 576.4 mg/l
- anion fluorkowy (F-) – 0.4 mg/l
- anion bromkowy (Br-) – 2.3 mg/l
- anion jodkowy (J-) – 0.7 mg/l
- anion siarczanowy (SO4-) - 27.8 mg/l
- anion wodorowęglowy (HCO3-) – 2600.0 mg/l
HELENA:
- kation sodowy (Na+) – 297.7 mg/l
- kation potasowy (K+) – 15.4 mg/l
- kation wapniowy (Ca2+) – 174.5 mg/l
- kation magnezowy (Mg2+) – 24.8 mg/l
- kation litowy (Li+) – 0.2 mg/l
- kation strontowy (Sr2+) – 0.9 mg/l
- kation amonowy (NH4+) - 0.9 mg/l
- kation żelazowy (Fe2+) - 5.0 mg/l
- anion chlorkowy (Cl-) – 176.4 mg/l
- anion fluorkowy (F-) – 0.2 mg/l
- anion bromkowy (Br-) – 0.6 mg/l
- anion jodkowy (J-) – 0.2 mg/l
- anion siarczanowy (SO4-) - 39.3 mg/l
- anion wodorowęglowy (HCO3-) – 1104.0 mg/l.
Obiekt dostępny z zewnątrz i wewnątrz przez cały rok.
Źródło: zabytek.pl / mineralnamalopolska.pl
„Dom nad Zdrojami” w Szczawnicy – zabytkowa willa w Szczawnicy, przy placu Dietla 9 – zamykająca, wraz z willą Pod Bogarodzicą i willą „Holenderka”, plac od północnej strony, stanowiąc jego północno-wschodni narożnik.
Obecnie na parterze znajduje się pijalnia wód mineralnych (z 6 źródeł, w tym z „Józefiny”), a na piętrze – galeria, w której urządzane są sezonowe wystawy.
Dom nad Zdrojami zimową nocą. Od lewej widoczne: willa „Pod Bogarodzicą”, willa „Holenderka”, „Dom nad Zdrojami” i Cafe Helenka
Pierwsze informacje o leczniczych własnościach szczawnickich źródeł pochodzą z początku XIX wieku. W 1810 roku dokonano pierwszej wstępnej analizy wody szczawnickiej. Źródło później nazwane „Józefiną” było dzierżawione od rządu austriackiego przez szczawnickiego górala Józefa Zachwieję (zwanego Józiopankiem), który sprzedawał niewielkie ilości butelkowanej wody. Józiopanek sprzedał źródło w 1820 roku Janowi Kutscherze, który zbudował nad źródłem skromny pawilon, a obok dwa domy dla kuracjuszy. W centrum pawilonu była studnia, a wokół ławeczki. W 1822 roku, po osunięciu się ziemi, okazało się, że istnieją dwa źródła. Józefina i Stefan Szalayowie (rodzice Józefa Szalaya), kupiwszy w 1828 roku od Kutschery zdroje i zabudowania, nadali źródłom swoje imiona.
Szalayowie zastąpili istniejący pawilon wybudowaną w latach 1839–1840 altaną na ośmiu kolumnach z półkolistymi arkadami. Altana przetrwała do lat 60. XIX wieku, kiedy Józef Szalay zastąpił ją dwupiętrowym budynkiem. Willę wybudowano – według planu Józefa Szalaya – w 1863 roku. Piętro domu ozdobione było misterną snycerką. W latach 70. XIX wieku w pijalni zainstalowano pierwszą pompę z trzema wylotami, przez które wylewała się woda. W 1897 roku elewację wzbogacono malowidłami św. Kingi i św. Barbary (patronki m.in. górników i zdrojów).
W latach 1931–1934 Adam Stadnicki przeprowadził gruntowną modernizację pijalni. Źródło „Józefina” było nieczynne od lat 70. XX wieku. Od 1984 roku cała pijalnia była nieczynna, a wodę wydawano w sąsiednim budynku kawiarni „Haneczka”. Po pożarze w 2002 roku budynek rozebrano w 2006 roku i w 2008 roku odbudowany w historycznej formie oddano do użytku.
