Sztolnie Kowary - Kopalnia Liczyrzepa

Rozpoznanie bogactw naturalnych Sudetów Zachodnich nastąpiło we wczesnym średniowieczu, kiedy to z dalekiego południa i zachodu przybyli na Śląsk poszukiwacze cennych kruszców - zwani Walończykami lub Walonami. Walończycy posiadali niezwykłe umiejętności wydzierania tajemnic ziemi, żyli z poszukiwań kruszców i minerałów oraz ich obróbki. Patronem Walończyków został św. Wawrzyniec, który z czasem swoją opieką objął wszystkich poszukiwaczy i ludzi gór. Kaplica pod jego wezwaniem stoi na szczycie Śnieżki. Po spenetrowaniu przez Walończyków całych Karkonoszy w XII-XV w. i odkryciu wielu cennych metali - rozpoczął się okres eksploatacji bogactw. Średniowieczna tradycja przypisuje założenie pierwszej kopalni żelaza w dolinie Jedlicy mistrzowi górniczemu - Walończykowi imieniem Laurentius Angelus w roku 1148. Pierwsza wzmianka o Kowarach pochodzi z 1355 roku z orzeczenia Bolka II Świdnicko-Jaworskiego o zakazie wywożenia z terenu księstwa rudy żelaza.
O wielkim znaczeniu kopalń kowarskich świadczy wiele późniejszych dokumentów, takich jak nadanie praw górniczego miasta - rok 1513, czy też zamówienie Króla Zygmunta Augusta z roku 1564 na oręż. Wojna 30 letnia doprowadziła do upadku górnictwa i przemysłu żelaznego.

W latach dwudziestych XX w. w sztolniach po rudach żelaza Niemcy rozpoczęli poszukiwania i wydobywanie uranu. W czasie II Wojny Światowej w Oranienburgu przeprowadzono badania kowarskich rud uranowych dla potrzeb niemieckiej atomistyki.
Po wojnie rudy uranu wydobywano dla ZSRR z przeznaczeniem do wyprodukowania bomby atomowej. Pozyskiwaniem i przygotowaniem rud do wysyłki zajmowały się Zakłady R1, działalność ich była ściśle tajna, a praca i życie górników pod stałą kontrolą "towarzyszy z bezpieki". Do roku 1973 w samych tylko Kowarach wydrążono ponad 20 sztolni poszukiwawczych i wykonano dziesiątki kilometrów wyrobisk podziemnych do głębokości 700 m.
Zakłady przejęła w 1973 r. Politechnika Wrocławska, prowadząc badania nad materiałami wybuchowymi i zajęcia dla studentów z zakresu prac górniczych. Kiedy odkryto lecznicze właściwości radonu na terenie byłej kopalni Podgórze wybudowano dla PPU Cieplice trzecie w Europie Podziemne Inhalatorium Radonowe, gdzie w latach 1974-1989 skutecznie leczono schorzenia układu krążenia i oddychania, zaburzenia potencji u mężczyzn, a także niedomagania kobiet.

Obecnie w podziemiach czekają zwiedzających niebywałe doznania, to tutaj zwiedzający ma szansę zobaczyć tajną i autentyczną kopalnię uranu.
Intensywne prace doprowadziły 29 IV 2000r. do powstania Podziemnej Trasy Turystycznej Kopalnia ?Liczyrzepa? - Sztolnie Kowary. Zespół sztolni nr 9, 9a, 7 i 8, to największy i najciekawszy obiekt podziemny w regionie. Długość wszystkich wyrobisk kopalnianych, to ok. 80 km. Eksplorując podziemia można poznać prawdziwe oblicze kopalni. Tu każda ściana i każdy chodnik noszą ślady ciężkiej pracy górniczych rąk. Każdy korytarz i każda komora są żywym symbolem niezwykłego paktu, jaki zawiązał się dawno temu między człowiekiem a potężną naturą. Górnictwo rud uranu owiane było tajemnicą, która sprawiła, że jego obrosłe już legendą dzieje obfitują w różnego rodzaju niejasności i przekłamania. Podczas godzinnej wyprawy z doświadczoną kadrą przewodników prowadzoną przez mgr inż. górnictwa Franciszka Gawora dyrektora ds. technicznych ZPR-1, odkrywane są tajemnice skrywane przez lata - dlaczego poszukiwano tu uranu.

Kopalnia "Liczyrzepa" - Sztolnie Kowary, to najbezpieczniejsza kopalnia w Polsce, na trasie znajduje się 13 punktów dozymetrycznych stale monitorowanych przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego Nofera w Łodzi. Największy Skarbiec Walonów z kolekcją minerałów, szlachetnych kamieni, kruszców i kopalin zachwyci nawet najbardziej wyrafinowane gusta zwiedzających.

Źródło: sztolniekowary.com

Wojciech Rejman. Kopalnie uranu w Polsce. "Wiedza i Życie". 9, 1996. Prószyński Media sp. z o.o.. ISSN 0137-8929.