Dawny zespół klasztorny bernardynów w Kielcach

W latach 1620-22 w kluczu kieleckim pa-nowała zaraza. W jej trakcie bp krakowski Marcin Szyszkowski złożył przyrzecze-nie, że jeśli mieszkańcy tych dóbr zostaną od niej ocaleni, to zbuduje jako wotum na wzgórzu koło miasta kaplicę ku czci św. Karola Boromeusza, patrona od morowego powietrza. Wstawiennictwo tego świętego było skuteczne i epidemia nie przetrzebiła ludności, dlatego w 1622 r. hierarcha ten sprowadził do Kielc z Me-diolanu jego relikwię (tymczasowo była zdeponowana w miejscowej kolegiacie). Wkrótce potem rozpoczęto wznosić obecną świątynię, przy której zasadnicze pra-ce budowlane ukończono najpewniej nie wcześniej niż do r. 1624. Gotową budow-lę fundator konsekrował w 1628 r., a w głównym ołtarzu umieścił ww. relikwię. Początkowo chciał on umieścić w niej parafię, a jej obsługą miał zająć się jeden z wikariuszów kolegiaty kieleckiej. W 1630 r. bp Szyszkowski tuż przed śmiercią miał zmienić zdanie i ustnie przekazać swą fundację bernardynom, co w świetle ostatnich badań Jerzego Michty, budzi szereg wątpliwości. Ostatecznie wspo-mniany badacz skłania się do tego, iż zakonnicy ci znaleźli się na Karczówce dzięki staraniom ks. Macieja Obłamkowicza i Aleksandra Szembeka wraz z rodziną. Ich klasztor erygowano 2 VIII 1631, ale początkowo mnisi zamieszkali w powiększonej drewnianej plebani. Najpewniej wkrótce po tym rozpoczęto budowę obecnego murowanego klasztoru, którą finansowali kolejni biskupi krakowscy,  członkowie rodziny Szembeków i Stanisław Czechowski. Trudno rozsądzić, czy również w latach 30.-50. XVII w. połączono go drogą ze Stacjami Drogi Krzyżowej z kieleckim Wzgórzem Zamkowym. W 1646 r. starosta kielecki Stanisław Czechowski umieścił w świątyni klasztornej rzeźbę św. Barbary, wykonaną z bryły galeny, wydobytej w „nadprzyrodzonych” okolicznościach przez gwarka Hilarego Malę. W 1650 r. klasztor nie był nadal gotowy, co poświadcza testament A. Szembeka. Wydaje się, iż zasadnicze prace przy nim ukończono przed 1655 rokiem. W latach 1655-7 klasztor splądrowały wojska szwedzkie i ich sojuszników. Konieczne remonty wykonano najpewniej dopiero pod koniec lat 60. XVII w., a do końca tegoż stulecia dobudowano do niego budynki gospodarcze. Bliżej nie ustalone prace w latach 20.-30. XVIII w. wykonano z fundacji bpa krakowskiego Konstantego Szaniawskiego. W latach 40.-50. XVIII w. z fundacji kolejnego bpa krakowskiego bpa Andrzeja Stanisława Załuskiego dostawiono do narteksu kościoła od pd. kruchtę, a także wystawiono okazałe schody z balustradami i dekoracyjną bramkę cmentarną. Prace te miał zaprojektować Guido Antonio Longhi, co jest jednak kwestionowane. Najpewniej w latach 70. XVIII w. staraniem bpa Kajetana Sołtyka wystawiono nową sygnaturkę i hełm na wieży, być może wg proj. ks. Sebastiana Sierakowskiego. Równolegle do prac budowlanych w latach 40.-50. XVIII w. wykonano do świątyni nowe ołtarze boczne, a w latach 80-90. XVIII w. być może prospekt organowy i ambonę. W r. 1821 władze Królestwa Polskiego chciały oddać kościół protestantom, czego nie dokonano na skutek protestów okolicznego duchowieństwa i ludności. W latach 30. XIX w. bernardyni postanowili wyremontować założenie klasztorne, na co w 1834 r. Komisja Wojewódzka pozwoliła im gro-madzić datki i materiały budowlane; nie jest jednak znany zakres tego remontu. W 1859 r. zakonnicy wykonali w kościele niezbędne naprawy. W 1864 r. skasowano klasztor, a kościół został filią parafii katedralnej. W kolejnych dziesięcioleciach miejscowe władze planowały w popadających w ruinę budynkach umieścić dom księży emerytów, szpital, przytułek czy archiwum, acz żaden z tych pomysłów nie został zrealizowany. Sama świątynia była wówczas ważnym miejsce kultu, szczególnie wielu pielgrzymów gromadziło się w niej z okazji uroczystości Bożego Ciała, św. Barbary i św. Antoniego. Nie może zatem dziwić, iż w 1897 r. wierni sku-pieni w dwóch komitetach rozpoczęli generalny remont świątyni i przylegającego do niej cmentarza. Do 1907 r. w kościele obniżono posadzkę, odnowiono dach i część wyposażenia, a także dobudowano do niego kaplicę św. Antoniego. Przyziemie wieży zaadaptowano na kaplicę św. Barbary, wmurowano w fasadę narteksu portal z kruchty, a także utworzono od pd. wejście w murze zewnętrznym klaszto-ru oraz odkuto na nowo niektóre odcinki balustrady i część wazonów. W 1911 r. budynki klasztorne zakupiło Towarzystwo Dobroczynności. Z jego inicjatywy rozpoczęto ich remont, który kontynuowały po przejęciu go w 1918 r. Siostry Służebnice Najświętszego Serca Jezusowego. Prace te przeprowadzono z naruszeniem reguł konserwatorskich, co spowodowało, iż ówczesny konserwator zabytków Jerzy Remer oskarżył zgromadzenie o zniszczenie zabytku. W 1939 r. przy kościele ustanowiono parafię. W latach 1945-48 budynki zespołu klasztoru odrestaurowano, a w 1957 r. przejęli go pallotyni. W następnych dekadach zabudowę wraz z jej wyposażeniem wielokrotnie poddawano pracom konserwatorskim i budowlano-restauratorskim, m.in.: w latach 1958-62, 1965-7, 1976-9, 1985, 1988-91, 1995, 2007-11. W związku z umieszczeniem w zespole placówki edukacyjno-kulturalnej od 2011 r. rozpoczęto w klasztorze i jego otoczeniu kolejne remonty połączone z adaptacją i zmianą charakteru niektórych pomieszczeń, a w 2014 r. na zboczu rozpoczęto na nowo urządzać ogród. Obecnie prowadzone są gruntowne prace przy więźbie i hełmach kościelnych.

Źródło: zabytek.pl