Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach
A.322/1-3 z dnia 27.06.1932 r. oraz 15.02.1967 r.
Zespół katedralny usytuowany jest na szczycie Wzgórza Zamkowego, przy placu Panny Marii. Od zachodu sąsiaduje z Pałacem Biskupim. Cechuje go stylistyka barokowa, z elementami neobarokowymi. Środek wyniesionego plateau (dawnego cmentarza) zajmuje orientowana, murowana, trójnawowa bazylika, z podłużnym prezbiterium zamkniętym półkolistą apsydą, obudowanym z dwóch stron aneksami. Dach wieńczy wysoka, neobarokowa sygnatura. Zachodnia część budynku jest tynkowana, wschodnia oblicowana kamiennymi ciosami. Elewacje boczne artykułują naprzemiennie odcinkowo zamknięte okna i pilastry toskańskie lub szkarpy. Trójosiową fasadę zdobi plastyczny, neobarokowy szczyt o bogatej dekoracji architektoniczno-rzeźbiarskiej, który powtórzono także w elewacji wschodniej. Zachowały się marmurowe portale z 1632 i 1635 roku. We wnętrzu, nawy rozdzielone są półkolistymi arkadami filarowymi i przekryte sklepieniami krzyżowymi (w nawach bocznych na gurtach). Część zachodnią przęseł naw bocznych pokrywa listwowa dekoracja sztukatorska. Całość zdobi figuralna polichromia z końca XIX wieku. Bogate wyposażenie pochodzi głównie z XVIII wieku. Ze starszego wyróżnia się renesansowy nagrobek Elżbiety Zebrzydowskiej). W północną elewację wmurowana jest marmurowa tablica z końca XVIII wieku, na której wyryto „elementarz” (m.in. abecadło, prawdy wiary, cyfry, miary, wagi). Wolnostojąca, murowana dzwonnica o trzech kondygnacjach jest wysunięta z północnego odcinka ogrodzenia - w stronę miasta i zwieńczona barokowym hełmem. Pośrodku jej północnej elewacji widnieje kartusz herbowy biskupa Gembickiego. Po tej samej stronie stoi mała, murowana kaplica Ogrójcowa, zbudowana na rzucie kwadratu, z półeliptyczną kruchtą od wschodu i półkolistą apsydą od zachodu. Plac kościelny wygradza mur oporowy, na którym umieszczono kamienno-żeliwne przęsła i bramy poprzedzone schodami. W jego obrębie zlokalizowane są kamienne rzeźbione figury.
Zabytek dostępny. Do zwiedzania udostępniono także podziemia i skarbiec.
Źródło: zabytek.pl
Dawną kolegiatę, obecnie katedrę, według Jana Długosza ufundował około 1171 roku biskup krakowski Gedeon. Był to mały, kamienny romański kościół dwuwieżowy, z dobudowaną w 1514 roku zakrystią, wystawiony w miejscu wschodniej części obecnej katedry. Istniejąca świątynia powstała w kilku fazach. W końcu XVI wieku, z inicjatywy biskupa Piotra Myszkowskiego, przedłużono romański kościółek. W latach 1632-1635 wystawiono od fundamentów lub przebudowano czteroprzęsłową zachodnią część budynku, nadając jej obecną formę. W latach 1719-1728 rozebrano romańską, wschodnią część budowli i wybudowano z fundacji biskupa Kazimierza Łubieńskiego nowe dwa przęsła korpusu nawowego oraz prezbiterium z apsydą i bocznymi aneksami. Prace dokończył biskup Konstanty Feliks Szaniawski, który także wyposażył wnętrze (m.in. w zespół ołtarzy z warsztatu Antoniego Frączkiewicza). Ostatnią poważną zmianą było dodanie w latach 1869-1872 neobarokowych szczytów elewacji według projektu Franciszka Ksawerego Kowalskiego, z rzeźbami dłuta Juliusza Faustyna Cenglera. Wówczas zastąpiono także wieżyczkę sygnatury - nową, znacznie większą. W końcu XIX w. wnętrze zostało ozdobione polichromiami. W ostatnich latach przeprowadzono remont budowli oraz kompleksową konserwację jej wystroju i wyposażenia. W czasie prac odkryto w kruchcie północnej malowidło datowane na lata 30. XVII wieku. Kolegiatę otacza teren dawnego cmentarza. Przed 1630 rokiem częściowo ogrodzono go murem. W latach 20. XVIII wieku biskup. Szaniawski wybudował wzdłuż jego południowego odcinka ganki prowadzące od pałacu do kolegiaty i dalej do seminarium oraz dwie kamienne bramy - od strony miasta i pałacu. W 2. ćwierci XIX wieku wyrównano teren i wystawiono nowe ogrodzenie, stopniowo rozebrano ganki. Dzwonnicę ufundował w latach 1642-1657 biskup Piotr Gembicki, a w 1729 roku, za biskupa Szaniawskiego, nadbudowano ją o górną kondygnację, zwieńczono hełmem i wyposażono w zegar. W latach 1869-1872 F. K. Kowalski przebudował hełm dzwonnicy i ustawił w narożach rzeźby Ewangelistów dłuta J. F. Cenglera. W latach 40. XX wieku usunięto te naleciałości, przywracając jej barokowy charakter. Kaplicę zwaną Ogrójcową, pełniącą funkcję kaplicy pogrzebowej, wzniesiono w 1760 roku z fundacji ks. Józefa Rogalli. W 1913 roku rozbudowano ją o zachodnią apsydę. W trakcie remontu w 1955 roku odsłonięto i zakonserwowano freski z XVIII wieku. W latach 2001-2003 wyremontowano elewacje dzwonnicy i kostnicy oraz poddano konserwacji dwie kamienne figury na cmentarzu - Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Nepomucena.
Źródło: zabytek.pl
Godziny Mszy Świętych:
- niedziele i święta: 6.30; 7.30; 9.30; 11.00 (suma-radiowa); 13.00 (msza rodzinna); 16.00; 18.00; 20.00 (Apel Jasnogórski)
- dni powszednie: 6.30 (radiowa); 7.00; 8.00 (adoracja); 9.00; 15.00 (piątek); 18.00
Inne obiekty znajdujące się w:
Dawny pałac biskupów i katedra w Kielcach
- Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach
- Muzeum "Dawny Pałac Biskupów Krakowskich" w Kielcach
- Ogród Włoski w Kielcach
- Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach
