Jaskinia Raj

Odkrycia Jaskini Raj dokonali jesienią 1963 roku mieszkańcy pobliskiej miejscowości Dobrzączka - Józef Kopeć i Feliks Wawrzeńczyk. We wrześniu 1964 roku okolice te penetrowali uczniowie Technikum Geologicznego w Krakowie: Bogusław Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek, którzy pod opieką nauczycielki mgr Mirosławy Boczarowej odbywali praktyki geologiczne. Na podstawie informacji uzyskanej od gospodarzy dostali się do wnętrza jaskini, którą nazwali Raj - tak oczarowała ich swym pięknem. Nie od razu jednak jaskinia przyjęła liczne grono turystów. Najpierw dokonano szczegółowych pomiarów i badań. Potem na pewien czas trzeba było otwory wejściowe zamknąć kratą, bo na skutek informacji w miejscowej prasie o jej odkryciu, jaskinia była dewastowana. W latach 1967-1972 trwały prace, które umożliwiają wchodzenie do niej dużych grup turystycznych. W spągu wykonano specjalny korytarz - odkrywcy jaskini niejednokrotnie musieli czołgać się w niektórych miejscach. Wybudowano sztolnię wejściową o długości 21 metrów, chodnik górniczy długości 40 metrów, dzięki któremu ruch turystyczny w jaskini odbywa się bezkolizyjnie. Nad misami naciekowymi wybudowano mostek. Założono oświetlenie elektryczne, na zewnątrz wybudowano budynek recepcyjny. Wykonano także parking i drogi dojazdowe. Otwarcie jaskini nastąpiło 10 czerwca 1972 roku, w ramach obchodów X Jubileuszowego Sympozjum Speleologicznego w Górach Świętokrzyskich. Pierwszym gospodarzem jaskini był Wojewódzki Ośrodek Sportu, Turystyki i Wypoczynku, następnie Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne ?Łysogóry" w Kielcach, obecnie P. T. "Łysogóry". 

Przed wejściem do jaskini zwiedza się ekspozycję muzealną. Można tu poznać proces powstawania jaskini i zobaczyć rozmieszczenie zjawisk krasowych w Polsce. W gablotach eksponowane są znaleziska, które wydobyto z dna jaskini podczas budowy korytarza. Są wśród nich narzędzia pracy człowieka neandertalskiego, który zamieszkiwał jaskinię 50 000 lat temu, a także kości zwierząt, które szukały schronienia w jaskini. Wśród eksponatów są, naturalnej wielkości, figury człowieka neandertalskiego.

Łączna długość dotychczas odkrytych korytarzy w jaskini Raj wynosi 240 metrów, ale trasa turystyczna ma 150 metrów. Do wnętrza jaskini prowadzi sztolnia o długości 21 metrów. Trasa turystyczna ma swój początek i koniec w Komorze Wstępnej długiej na 20 i szerokiej na 3 do 6 metrów. Ze ścian i stropu jaskini zwieszają się dużych rozmiarów stalaktyty. Z Komory Wstępnej, wąskim przesmykiem trasa wiedzie do Komory Złomisk, największego pomieszczenia jaskini. Nazwa pochodzi od wielkich bloków skalnych, które po oderwaniu się od stropu utworzyły dużych rozmiarów rumowisko skalne. Komora Złomisk osiąga miejscami 27 metrów długości. Wysokie na 4 metry pomieszczenie podparte jest dla bezpieczeństwa specjalnymi słupami. Pamiętać należy, że w niedalekiej odległości czynnych jest kilka kamieniołomów. Na środku komory znajduje się dużych rozmiarów stalagmit, a ozdobą tej komory jest stalagnat - kolumna naciekowa zwana Harfą. Woda rozpuszczająca skałę wapienną i płynąca po ścianach sprawiła, że nacieki przybrały formy draperii, warkoczy, grzebieni, żeber i zasłon. Z Komory Złomisk trasa turystyczna prowadzi 40-metrowym, sztucznie wykopanym korytarzem do Sali Kolumnowej. Wielkich rozmiarów kolumna naciekowa, pokryta dużą ilością nacieku wełnistego, przypomina zastygły wodospad. Na dnie występują misy naciekowe tworzące miniaturowe jeziora. W niektórych misach spotkać można luźne utwory naciekowe mające kształt kulek - to pizoidy, zwane pertami naciekowymi. Właśnie w celu zachowania tak pięknie wykształconego dna jaskini wybudowano w Sali Kolumnowej betonowy mostek. 

Kolejne pomieszczenie to Sala Stalaktytowa. Ze stropu zwieszają się liczne stalaktyty, w niektórych miejscach jest do 200 sztuk na jednym metrze kwadratowym. Krople wody na ich końcach świadczą, że jaskinia żyje, woda po wyparowaniu zostawi niewielki osad i dzięki temu stalaktyt powiększy się. Zachwyca różnorodność kształtów bogatej szaty naciekowej, dzięki swemu podobieństwu do budowli i postaci niektóre stalagmity otrzymały nazwy, są tu: Pagoda. Żaba, Słoń. Fantazja zwiedzającego może powołać do życia nowe postacie. Z Sali Stalaktytowej do Komory Wysokiej jest tylko kilka metrów, pomieszczenie to ma 6 metrów wysokości. Jeszcze tylko spojrzenie na naciek przypominający kalafior i już koniec zwiedzania w Komorze Wstępnej. Przy odrobinie szczęścia spotkać można w jaskini nietoperze, zwłaszcza w okresie zimowym. Występują tu: nocek duży, nocek rudy, nocek Natterera i gacek brunatny. W różnych latach obserwowano w jaskini Raj od kilku do kilkudziesięciu sztuk tych zwierząt.

Wewnątrz jaskini panuje stała temperatura +8°C.

Ze względu na duże wartości naukowe, decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach z dnia 8 maja 1967 roku, jaskinia została zarejestrowana jako stanowisko archeologiczne o wybitnej wartości naukowej. W roku 1968 decyzją ministra leśnictwa i przemysłu drzewnego uznana została za rezerwat przyrody nieożywionej. Ma on powierzchnię 7,76 ha, a celem ochrony jest: ?Zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych, turystycznych i krajobrazowych wychodni wapieni dewońskich wraz z rozwiniętą w nich jaskinią krasową ?Raj", posiadającą najbogatszą z dotychczas odkrytych w Polsce jaskiń szatę naciekową oraz namuliska zawierające cenne warstwy kulturowe".

Źródło: Paszkowski M., Jaskinie Gór Świętokrzyskich, Kielce 2006

Fotografie: tablice informacyjne przy Jaskini Raj

Jaskinia Raj została odkryta w latach 1963/64. Ze względu na bogatą szatę naciekową, walory naukowe i dydaktyczne objęta jest ochroną jako rezerwat przyrody, jest też chronionym stanowiskiem archeologicznym. Udostępnienie jaskini, pomimo pewnych zniszczeń związanych z budową trasy turystycznej, zapewniło trwałe zabezpieczenie jaskini i jej szaty naciekowej, a ponadto umożliwiło przeprowadzenie ważnych badań naukowych. Otwarcie jaskini dla ruchu turystycznego  nastąpiło  w   1972  r.

Kalendarium

1963 - Józef Kopeć i Feliks Wawrzeńczyk podczas wydobywania wapienia w łomiku na zboczu wzgórza Malik przypadkowo natrafili na prowadzącą w głąb skały szczelinę, przez którą wkrótce potem do jaskini przedostali się kilkunastoletni chłopcy z pobliskiej Sitkówki, dokonując pierwszych zniszczeń utworów naciekowych. Odkrywcy szczeliny zasypali ją blokami skały aby uniknąć ewentualnych wypadków.

1964 - Powtórnymi, świadomymi odkrywcami jaskini byli uczniowie Technikum Geologicznego z Krakowa (Bohdan Bałdun, Zbigniew Bochajewski, Włodzimierz Łucki i Wojciech Pucek). Podczas letniej praktyki terenowej przedostali się przez szczelinę, zwiedzili jaskinię i urzeczeni bogactwem oraz pięknem szaty naciekowej nadali jaskini nazwę Raj. Kilka dni później zwiedzili powtórnie jaskinię wraz z prowadzącą praktykę nauczycielką Mirosławą Boczarową. Otwór wejściowy za każdym razem był maskowany, a fakt istnienia jaskini utrzymywany był w tajemnicy aby uchronić ją przed dewastacją. Zawiadomiono jedynie Ryszarda Gradzińskiego z Sekcji Speleologicznej Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika, z którym odkrywcy i M. Boczarową w październiku zwiedzili ponownie jaskinię, wykonali pierwszy plan i pierwszą dokumentację fotograficzną wnętrza.

1965 - W styczniu członkowie zarządu Sekcji Speleologicznej (R. Gradziński, K. Kowalski oraz W. Szymczakowski) zwiedzili jaskinię. O odkryciu jaskini zawiadomiono Państwową Radę Ochrony Przyrody oraz Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i zaczęto zastanawiać się nad sposobami jej trwałego zabezpieczenia. W numerze 3 Przeglądu Geologicznego ukazał się artykuł M. Boczarowej ("Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich"). W czerwcu do prasy kieleckiej przeniknęły niestety bliższe informacje o istnieniu jaskini, co spowodowało masowe, niekontrolowane zwiedzanie i przyniosło szereg zniszczeń utworów naciekowych. Zbigniew Rubinowski i Tymoteusz Wróblewski z Oddziału Świętokrzyskiego Instytutu Geologicznego doprowadzili jednak natychmiast do tymczasowego zabezpieczenia jaskini przez zamknięcie kratą szczeliny wejściowej.

1966 - W porozumieniu z Stefanem Kozłowskim z Państwowej Rady Ochrony Przyrody ustalono, że najwłaściwszym sposobem trwałej ochrony jaskini będzie udostępnienie jej dla ruchu turystycznego, pomimo wiążących się z tym zniszczeń pewnej części szaty naciekowej podczas budowy trasy dla zwiedzających. Koło Naukowe Geodetów Studentów AGH wykonało mierniczy plan jaskini i jej otoczenia. Grupa kieleckich inżynierów (J. Medyński, M. Pamuła, K. Stąpor pod kierunkiem Z. Rubinowskiego i T. Wróblewskigo) opracowała wstępny projekt udostępnienia jaskini i związanych z tym prac. 

1967 - Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach zdecydował o objęciu jaskini ochroną jako stanowiska archeologicznego (10. VII).

1968 - Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego utworzył rezerwat przyrody "Jaskinia Raj", obejmujący jaskinię i jej najbliższe otoczenie (5.X).

1967 do 1972 - Prace górnicze, budowlane i instalacyjne w jaskini i w jej otoczeniu, połączone z naukowymi badaniami osadów wypełniających dno jaskini: archeologicznymi (M. Kaczanowska, J.K. Kozłowski), paleontologicznymi (K. Kowalski) i geologicznymi (T. Madeyska). Badania szaty naciekowej (R. Gradziński i T. Wróblewski).

1972 - Uroczyste otwarcie jaskini dla ruchu turystycznego (10. VI). Powołanie przez Państwową Radę Ochrony Przyrody Naukowego Komitetu Opiekuńczego Rezerwatu Przyrody "Jaskinia Raj" (7.XI), którego głównym zadaniem jest czuwanie nad właściwą eksploatacją jaskini jako obiektu turystycznego.

Źródło: Tablice informacyjne przy Jaskini Raj, fot. Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd. Daunpol

1. Szewczykowie R.I., Jaskinie. Polska, Czechy, Słowacja., Carta Blanca 2009
2. Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd. Daunpol
3. Paszkowski M., Jaskinie Gór Świętokrzyskich, Kielce 2006