Zamek w Chęcinach
A.234 z 15.02.1967
Zamek Królewski w Chęcinach to średniowieczna perła Gór Świętokrzyskich, górujący nad miastem Chęciny w Górach Świętokrzyskich, to jedna z najważniejszych średniowiecznych warowni w Polsce. Zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku, zamek pełnił rolę strategicznej twierdzy, więzienia stanu, a nawet rezydencji królewskich. Dziś, choć w ruinie, wciąż zachwyca swoją historią, architekturą i malowniczym położeniem.
Początki zamku
Początki zamku sięgają końca XIII wieku, choć dokładna data jego powstania nie jest znana. Pierwsze wzmianki o warowni pochodzą z 1306 roku, kiedy to Władysław Łokietek przekazał zamek biskupowi krakowskiemu, Janowi Muskacie. Rok później, po wykryciu spisku, król odzyskał zamek, czyniąc z niego ważny ośrodek władzy gospodarczej, politycznej i militarnej.
W 1331 roku zamek stał się miejscem koncentracji wojsk przed bitwą pod Płowcami. W 1318 roku zdeponowano tu skarbiec archidiecezji gnieźnieńskiej, chroniąc go przed Krzyżakami.
Za panowania Kazimierza Wielkiego zamek został rozbudowany i przekształcony w potężną fortecę. W kolejnych wiekach gościł wiele ważnych postaci, w tym królowe: Adelajdę Heska, Elżbietę Łokietkównę, Zofię Holszańską oraz Bonę Sforzę.
Upadek i odbudowa
W XVI wieku zamek zaczął podupadać. W 1607 roku został zniszczony podczas Rokoszu Zebrzydowskiego, a w 1655-1657 roku uległ dewastacji podczas najazdów szwedzkich i wojsk Rakoczego. Ostatecznie opuszczony w 1707 roku, zamek popadł w ruinę, a jego mury stały się źródłem materiału budowlanego dla lokalnej ludności.
Pierwsze prace konserwatorskie przeprowadzono w 1877 roku, a w latach 60. XX wieku odrestaurowano wieże, tworząc punkt widokowy. W 2013 roku rozpoczęto kompleksową rewitalizację zamku, która przywróciła mu dawny blask.
Architektura zamku
Zamek w Chęcinach zbudowano na planie nieregularnego wieloboku, wykorzystując naturalne walory obronne wzgórza o wysokości 360 m n.p.m. Warownia składa się z dwóch części:
- Zamek górny – otoczony wysokimi murami z dwiema basztami,
- Zamek dolny (Przygródek) – z obszernym dziedzińcem i czworokątną basztą.
Na dziedzińcu znajduje się studnia o głębokości 100 metrów, która prawdopodobnie służyła do zaopatrywania zamku w wodę podczas oblężeń.
Atrakcje turystyczne
Dziś Zamek Królewski w Chęcinach to popularna atrakcja turystyczna. Zwiedzający mogą:
- Podziwiać ruiny zamku i jego imponujące mury,
- Wejść na wieżę widokową, z której rozciąga się panorama na Góry Świętokrzyskie i miasto Chęciny,
- Poznać historię zamku dzięki tablicom informacyjnym i wystawom.
Przez zamek przebiega żółty szlak turystyczny im. Juliusza Brauna, łączący Chęciny z Wierną Rzeką.
Jak dotrzeć do zamku?
Zamek znajduje się w centrum Chęcin, około 15 km od Kielc. Dojazd samochodem jest prosty – wystarczy kierować się na Chęciny, a następnie na parking u podnóża zamku. Dla turystów dostępny jest również autobus miejski z Kielc.
Podsumowanie
Zamek Królewski w Chęcinach to miejsce, które łączy w sobie bogatą historię, architekturę i piękno przyrody. To idealny cel wycieczek dla rodzin, miłośników historii oraz tych, którzy chcą podziwiać malownicze widoki. Odwiedź Zamek w Chęcinach i odkryj jego tajemnice!
Źródło: wikipedia.pl / swietokrzyskie.travel
Zamek w Chęcinach znajduje się w odległości około 15 km od Kielc w kierunku na południowy-zachód, przy drodze krajowej nr 7 łączącej Kielce z Krakowem. U podnóża zamku znajdują się bezpłatne parkingi, do którego dostaniemy się od centrum Chęcin ul. Jędrzejowską. Bezpłatnie można zaparkować pod kościołem pw. Św. Bartłomieja. Do zamku prowadzi strome podejście a wstęp do zamku jest płatny.
W zamku jest możliwość zwiedzania wieży widokowej wysokiej na 20 metróe oraz ruin twierdzy. Widok z korony zapiera dech w piersiach. Główne Pasma Gór Świętokrzyskich, Kielce "jak na dłoni", sprawne oko bez trudu dostrzeże Święty Krzyż z klasztorem czy Łysice - Królową Gór Świętokrzyskich.
Standardowe zwiedzanie Zamku i tylko Zamku zajmuje średnio 60 min tj. przejście z parkingu przy ul. Jędrzejowskiej na Zamek, zwiedzanie i powrót. Natomiast jeśli wybiorą Państwo wariant ze zwiedzaniem od Centrum IT - trzeba dodać do zwiedzania 30 minut do godziny. Grupa zyskuje bezpłatną obsługę Przewodnicką na terenie Centrum IT, możliwość skorzystania z węzłów sanitarnych, uzyskane informację na "Niemczówce" niewątpliwe pogłębią wiedzę o Chęcinach i całym regionie. Ciekawostki jakie można jeszcze zobaczyć to m.in. makieta Zamku przedstawiającą stan z 1602 r., wykopaliska archeologiczne, wystawę czasową w naszych podziemiach.
Zamek jest dostępny dla zwiedzających przez cały rok:
- kwiecień - wrzesień: 9:00 - 19:00
- marzec i październik: 9:00 - 17:00
- luty i listopad: 9:00 - 16:00
- styczeń i grudzień: 9:00 - 15:00
- nieczynne: 1 stycznia, w Niedzielę Wielkanocną, 1 listopada, 24, 25 i 31 grudnia.
Bezpłatne Parkingi:
- Parking pod Zamkiem (najczęściej wybierany), ul. Jędrzejowska (z miejscami dla autokarów),
- Parking obok Klasztoru Ojców Franciszkanów z 1368 r., ul. Armii Krajowej - 840 metrów do Zamku (z miejscami dla autokarów).
Ruiny zamku królewskiego położone na kulminacji wydłużonego wzgórza o spadzistym stoku południowym i łagodnym północnym, z możliwym dostępem od wschodu i zachodu.
Od strony północnej u stóp wzgórza zostało założone otwarte miasto, lokowane przed r. 1295. Zamek wzniósł w końcu XIII w. namiestnik króla czeskiego Wacława, biskup Jan Muskata, któremu w r. 1306 Władysław Łokietek nadał zamek na własność. Po r. 1311 zamek był znowu w rękach Łokietka i, jak można przypuszczać, dokończono wówczas jego budowę, wprowadzając od strony wschodniej obok wieży wysunięty budynek zwany dziś kaplicą, zapewne przeznaczony na skarbiec królewski, który w r. 1318 mieścił się na zamku. W l połowie XIV w. na zamku mieszkał często Władysław Łokietek i odbywały się liczne zjazdy rycerskie. Prawdopodobnie był rozbudowywany za Kazimierza Wielkiego, o czym mogą świadczyć nadbudowy ceglane na wieżach i znalezione fragmenty rzeźbiarskie. W XV w. w zamku niejednokrotnie trzymano znaczniejszych więźniów i jeńców wojennych.
Można przypuszczać, że na przełomie XV i XVI w. powstał tzw. zamek niższy, położony na zachód, poniżej zamku właściwego, gdzie według lustracji z r. 1569 została wywiercona głęboka studnia. Około r. 1576 na zamku właściwym wzniesiono nowe budynki, przebudowano wielki dom, przejazd bramny oraz wprowadzono krużganki dookoła dziedzińca. Po pożarze w r. 1607 zamek został odbudowany, a po r. 1622 brama zamkowa otrzymała bogaty portal barokowy. W r. 1657 zamek zniszczyli Szwedzi, ale odbudowany dotrwał do końca XVIII w., następnie opuszczony popadł w ruinę. Roboty konserwatorskie zostały wykonane w 2 połowie XIX w. i w latach 1946-48.
W zachowanych ruinach wyraźnie występuje podział na zamek właściwy i zamek niższy. W zamku właściwym zachował się wieloboczny zarys murów obwodowych oraz dwie kamienne wieże cylindryczne z nadbudową ceglaną. W części wschodniej stoją mury skarbca i fragmenty umocnień bramnych. Od północy rysują się mury budynku mieszkalnego, tzw. wielkiego domu. W niższym zamku oprócz murów obwodowych dotrwała trzecia wieża zamkowa, zbudowana na planie czworobocznym w północno-zachodnim narożniku, oraz fragmenty budynku z furtą w murze zachodnim. Zamek był zbudowany z miejscowego wapienia; zachowa! ślady późniejszych tynków. W części wschodniej zamku właściwego występuje również czerwony piaskowiec, którego zastosowanie można wiązać z przebudową na przełomie w. XVI i XVII.
Prace badawcze architektoniczno-archeologiczne, prowadzone w latach 1959-61 przez Katedrę Historii Architektury Polskiej Politechniki Wrocławskiej, pozwoliły na ustalenie zarysu zamku pierwotnego oraz etapów jego rozbudowy.
Pierwotny zamek ma plan nieregularny zbliżony do wieloboku, przystosowany do rzeźby terenu. Od strony południowej jest prosty odcinek muru, do którego dochodzi wieloboczny zarys murów obwodowych. Z dwóch stron zagrożenia są dwie cylindryczne wieże w linii murów. Od północy znajdował się jednotraktowy budynek mieszkalny, tzw. wielki dom, którego pomieszczenia piwniczne odkryto w r. 1960. Fragmenty żeber oraz wspornika wskazują na istnienie sklepień w wyższej kondygnacji. Wjazd do zamku prowadził od wschodu przez most drewniany ponad fosą i przez bramę znajdującą się obok wschodniej wieży, której fragmenty zostały odsłonięte w r. 1960. Można przypuszczać, że budynek przeznaczony zapewne na skarbiec został wzniesiony w czasie budowy zamku, zmieniając tym samym pierwotne założenie przestrzenne. Dostęp od zewnątrz do tego budynku był utrudniony przez pozostawienie w stanie nienaruszonym występu skalistego grzbietu. Od strony zachodniej broniła zamku wieża strażnicza.
W drugim etapie powstał zamek niższy i wzmocniono obronę wejścia przez wprowadzenie przedbramia. Trzeci etap łączy się z ukształtowaniem dziedzińca zamku pierwotnego przez wprowadzenie krużganków na arkadach wspartych na skarpach, odkopanych podczas badań, oraz budynku w części zachodniej. Zamek właściwy był połączony z dziedzińcem zamku niższego przez bramę z brukowaną równią pochyłą. Można z całą pewnością twierdzić, że kaplica zamkowa w r. 1520 mieściła się nad przejazdem bramnym przy wieży wschodniej. Według przekazów ikonograficznych z r. 1778 zamek był wówczas otynkowany, dom mieszkalny miał dwie kondygnacje, a na wieżach wznosiły się hełmy barokowe. Wyniki badań pozwoliły opracować pełny projekt zabezpieczenia ruin oraz ich turystycznego zagospodarowania.
Źródło: Guerquin Bohdan, Zamki w Polsce, Arkady 1974
- Gliński W., Hadamik Cz.: Zamek w Chęcinach - zarys problematyki badawczej...
- B. Guerquin: Zamki w Polsce, Arkady 1984
- I. T. Kaczyńscy: Zamki w Polsce południowej, Muza SA 1999
- L. Kajzer, J. Salm, S. Kołodziejski: Leksykon zamków w Polsce, Arkady 2001
- R. A. Sypek: Zamki i warownie ziemi sandomierskiej, TRIO 2003
- Przewodnik PASCAL - Małopolska na weekend
- Kaczyńscy Izabela i Tomasz, Polska. Najciekawsze zamki, 2003
- Sypek Agnieszka i Robert, Zamki i warownie ziemi sandomierskiej, Warszawa 2003
