Kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła w Chęcinach

Nr w rejestrze zabytków:
A.229/1-3 z dnia 5.11.1947 i 15.02.1967
Data powstania obiektu: 1325 r.

Kościół pw. św. Bartłomieja w Chęcinach stanowi ważny przykład czternastowiecznej architektury sakralnej w pn. Małopolsce. Podobne istotne znaczenie dla sztuki tego regionu ma przylegająca do niego grobowa kaplica kopułowa ufundowana w 1614 r. - co nie miało precedensu w I Rzeczypospolitej - przez artystę, włoskiego muratora Gaspare Fodygę, osiadłego w Chęcinach. W jej wnętrzu znajduje się wybitne dzieło manierystycznej kamieniarki - ołtarz z ok. 1625 r., wykonany w chęcińskiej pracowni Flamanda Augustina van Oyena, jednego z najciekawszych rzeźbiarzy 1 poł. XVII w. działających na ziemiach polskich.

Zespół kościoła par. pw. św. Bartłomieja Ap. malowniczo położony na zboczu Góry Zamkowej tworzy gotycka świątynia z nowożytną kaplicą pw. Trzech Króli (d. Fodigów) i d. cmentarz w granicach murowanego ogrodzenia.

Orientowany kościół jest trójnawową halą z wyodrębnionym, dwuprzęsłowym prezbiterium wielobocznie zamkniętym, ujętym po bokach przez: od pn. - niską, prostokątną zakrystię i d. skarbczyk, a od pd. – kwadratową, dwukondygnacyjną kopułową kaplicą d. Fodigów, otwartą do nawy bocznej. Przy korpusie znajdują się: na osi, od zach. kwadratowa, dwukondygnacyjna wieża z kruchtą w przyziemiu, a od pn. niskie, prostokątne: d. kaplica pw. św. Mikołaja, kruchta i składzik. Świątynia jest wystawiona z kamienia i cegły, obustronnie wytynkowana i nakryta dwuspadowymi dachami (na nawie głównej z neogotycką wieżową sygnaturką). Jej elewacje są skromne, rozczłonkowane jedynie wydatnymi skarpami (w ściany prezbiterium i zakrystii wmurowano „marmurowe” epitafia z XVII-XIX w., wyk. przez chęcińskie warsztaty kamieniarskie). Prowadzące do niej wejścia akcentują kamienne portale (w fasadzie zach. z parą półkolumn toskańskich, a w kruchcie pn. z pocz. XVII w. z herbem Nowina). Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe z nałożonymi żebrami ze stiuku (nad nawami i w prezbiterium na filarach o sfazowanych narożach) i kolebkowe (nad zakrystią i kruchtą pn.); oświetlone jest ostrołukowymi oknami. Wejście z prezbiterium do zakrystii podkreśla kamienny portal z XVI wieku. Wśród wyposażenia świątyni godnymi uwagi są m. in.: ołtarz gł. z 1628 r. (uzupełniany w 1. tercji XVIII w., z obrazami z XIX w.), ołtarze boczne z lat 10.-20. XVIII w. (z obrazami z XVII-XX w. autorstwa m.in.: Antoniego Dąbrowskiego, Dory Kondatki i Jana Nittmana,), manierystyczne stalle z lat 30.-40. XVII w. z obrazami o tematyce franciszkańskiej (zakupione w 1820 r. z miejscowego kościoła franciszkanów), ambona wczesnobarokowa z 2 ćw. XVII w., manierystyczne ławki i ława kolatorska z 1 tercji XVII w., „marmurowe” epitafia: Jakuba Żyżańskiego ok. 1643 (wyk. Piotr Oleksy) i Baltazara Januszka (zm. 1724, wyk. nieustalony warsztat chęciński) oraz „marmurowa” chrzcielnica z 2 ćw. XVII w. (wyk. nieustalony warsztat chęciński).

Dwukondygnacyjna wystawiona na planie kwadratu kaplica d. Fodigów jest nakryta kopułą na pendentywach, z kamienną smukłą latarnią. W przyziemiu ma sklepioną kolebkowo kryptę z trumnami rodziny fundatorów, a na piętrze właściwą kaplicę, dostępna ze schodów znajdujących się w nawie bocznej. Elewacje obiektu są skromne, osadzone na wydatnych kamiennych cokołach. Wejście do kaplicy, umieszczone na wysokości 1 m ponad posadzką nawy bocznej, podkreśla ostrołukowa, profilowana archiwolta na konsolach. Wnętrze zabytku jest artykułowane poziomo profilowanymi gzymsami (podkopułowy „marmurowy” ma inskrypcje). Na pendentywach znajdują się 4 dekoracyjne kartusze z 1614 r. z gmerkiem G. Fodigi i herbem jego żony- Zuzanny z Grodzanowskich (wyk. A. van Oyen z warsztatem), a na zach. ścianie wymalowano polichromię ukazującą Pokłon Trzech Królów z lat 10.-20. XVII wieku. Czaszę kopuły podzielono promieniście ułożonymi, stiukowymi żebrami. Wyposażenie kaplicy stanowią manierystyczne: epitafium Fodygów z 1614 r., kamienny ołtarz św. Krzyża z ok. 1625 r., (oba wyk. A. van Oyen z warsztatem) i barokowe figury śś. Jana i Marii z 2 ćw. XVII wieku.

Dawny cmentarz kościelny o współcześnie urządzonym wnętrzu jest otoczony tynkowanym murem kamiennym z trzema kamiennymi bramkami. Wejście pn. poprzedzają wielopoziomowe schody prowadzące do miasta. W połowie ich biegu znajduje się kamienny pomnik z krzyżem, wystawiony ok. 1918 r. staraniem ks. Teodora Czerwińskiego, miejscowego proboszcza.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z proboszczem.

Źródło: zabytek.pl

Obecny kościół jest budowlą czternastowieczną, co dowodzą wyniki współcześnie przeprowadzonych przy nim badań architektonicznych. Uważa się, iż powstał z fundacji Władysława Łokietka przed 1325 r., w związku z lokacją Chęcin na prawie magdeburskim. Rzekomo w 1350 r. Kazimierz Wielki nakazał jego rozbudowę; w 1380 r. po raz pierwszy w źródłach odnotowano funkcjonującą przy nim parafię, nie ulega jednak wątpliwości, że erygowano ją znacznie wcześniej (przed 1325 r. ?). Po 1554 r. świątynię objęli kalwiniści. W ich rękach była krótko, bowiem po pożarze w 1582 r. odbudowano ją kosztem ks. Bartłomieja Grazimowskiego. Najpewniej w ciągu kolejnych lat prowadzono przy niej dalsze prace budowlane, skoro została konsekrowana dopiero w 1603 roku. Ponownie była uszkodzona przez ogień w 1605 r. w wielkim pożarze miasta. W latach 1607-14 staraniem proboszcza chęcińskiego ks. Andrzeja Popowskiego miejscowy warsztat muratorski Gasparo i Sebastiano Fodigów dokonał gruntownego remontu kościoła, któremu wówczas nadano formę okazałej „gotycyzującej” trójnawowej hali ze sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. W 1614 r. Gaspare i Zuzanna z Grodzanowskich Fodiga ufundowali przy nim grobową kaplicę. Prace przy niej wykonali lokalni artyści, w tym murator Andrzej Snoch i rzeźbiarz A. van Oyen. W 1625 r. poświęcił ją abp Henryk Firlej. Najpewniej również w tym czasie wymianie podlegało wyposażenie świątyni, co zakończono w 1628 r. wraz konsekracją nowego ołtarza głównego dokonaną przez bpa Remigiusza Koniecpolskiego. Kolejny raz kościół został uszkodzony w 1657 r. przez wojska siedmiogrodzkie. Prawdopodobnie konieczne naprawy wykonano przy nim już w latach 60. XVII wieku. Generalny remont przeprowadził przy nim dopiero ks. Andrzej Andzelowski, proboszcz chęciński w latach 1707-1746. Najpewniej również z osobą tego duchownego należy wiązać wykonanie w latach 10.-20. XVIII w. nowych ołtarzy bocznych. W kolejnych dziesięcioleciach stan świątyni stale się pogarszał, dlatego ponownie była odnawiania w latach 1828-40. Przy okazji tych prac w latach 1837-1839 obniżono dach i nadbudowano zach. kruchtę, tworząc w ten sposób piętrową dzwonnicę. Wysiłek ten zniweczyła wichura z 1843 r., która poważnie uszkodziła dach. Niestety, mimo starań nie udało się szybko znaleźć potrzebnych na naprawę funduszy, dlatego w 1850 r. zamknięto kościół dla wiernych. Odremontowano go dopiero w latach 1855-1873 staraniem proboszcza ks. Tomasza Batorskiego. Wówczas również wystawiono nową sygnaturkę, odnowiono wyposażenie i wystrój obiektu. Ponownie, tym razem jego wnętrze, odnowiono w latach 90. XIX w. (wtedy przemalowano polichromię w kaplicy Fodigów), a na przeł. XIX/XX wymieniono w nim część obrazów ołtarzowych. W 1928 r. przekształcono zachodnią fasadę. W kolejnych dziesięcioleciach świątynia i jej wyposażenie były kilka razy poddawane pracom konserwatorskim, m.in.: w latach 1956-61, 1995, 1998-99 (odwodniono plac kościelny). Dopiero jednak w latach 2008-2011 przeprowadzono tu gruntowne zabiegi restauratorskie, połączone z badaniami architektonicznymi i konserwatorskimi, a także z odtworzeniem schodów i kraty do kaplicy Fodigów.

Źródło: zabytek.pl

Zaktualizowano 6 miesięcy temu

Dane teleadresowe

Radkowska 1C
26-060 Chęciny
place
50.798873, 20.461732Skopiowano do schowka
N50º47'55.943", E20º27'42.235"Skopiowano do schowka

Cechy i udogodnienia

Parking
Miejsce/obiekt w pobliżu którego istnieje możliwość płatnego lub bezpłatnego zaparkowania samochodu.
Możliwość zwiedzania
Miejsce/obiekt, który jest udostępniany do zwiedzania.
Ogólnodostępny
Obiekt ogólnodostępny dla wszystkich w określonych dniach i godzinach. (np. instytucja publiczna lub kościół czynne w określonych godzinach).
Wstęp bezpłatny
Kościół rzymskokatolicki

Najbliższe atrakcje W najbliższej okolicy znajduje się wiele ciekawych atrakcji. Oto niektóre z nich.

Korzystając z tej strony akceptujesz, że w Twoim urządzeniu końcowym zostaną zainstalowane pliki cookies, które umożliwiają nam świadczenie usług. Brak zgody na pliki cookies oznacza, że pewne funkcjonalności strony mogą być niedostępne. Pamiętaj, że zawsze możesz zmienić te ustawienia. Więcej informacji znajdziesz w Polityce Cookies.