Kościół pw. św. Bartłomieja Apostoła w Chęcinach

Kościół pw. św. Bartłomieja w Chęcinach stanowi ważny przykład czternastowiecznej architektury sakralnej w pn. Małopolsce. Podobne istotne znaczenie dla sztuki tego regionu ma przylegająca do niego grobowa kaplica kopułowa ufundowana w 1614 r. - co nie miało precedensu w I Rzeczypospolitej - przez artystę, włoskiego muratora Gaspare Fodygę, osiadłego w Chęcinach. W jej wnętrzu znajduje się wybitne dzieło manierystycznej kamieniarki - ołtarz z ok. 1625 r., wykonany w chęcińskiej pracowni Flamanda Augustina van Oyena, jednego z najciekawszych rzeźbiarzy 1 poł. XVII w. działających na ziemiach polskich.

Zespół kościoła par. pw. św. Bartłomieja Ap. malowniczo położony na zboczu Góry Zamkowej tworzy gotycka świątynia z nowożytną kaplicą pw. Trzech Króli (d. Fodigów) i d. cmentarz w granicach murowanego ogrodzenia.

Orientowany kościół jest trójnawową halą z wyodrębnionym, dwuprzęsłowym prezbiterium wielobocznie zamkniętym, ujętym po bokach przez: od pn. - niską, prostokątną zakrystię i d. skarbczyk, a od pd. – kwadratową, dwukondygnacyjną kopułową kaplicą d. Fodigów, otwartą do nawy bocznej. Przy korpusie znajdują się: na osi, od zach. kwadratowa, dwukondygnacyjna wieża z kruchtą w przyziemiu, a od pn. niskie, prostokątne: d. kaplica pw. św. Mikołaja, kruchta i składzik. Świątynia jest wystawiona z kamienia i cegły, obustronnie wytynkowana i nakryta dwuspadowymi dachami (na nawie głównej z neogotycką wieżową sygnaturką). Jej elewacje są skromne, rozczłonkowane jedynie wydatnymi skarpami (w ściany prezbiterium i zakrystii wmurowano „marmurowe” epitafia z XVII-XIX w., wyk. przez chęcińskie warsztaty kamieniarskie). Prowadzące do niej wejścia akcentują kamienne portale (w fasadzie zach. z parą półkolumn toskańskich, a w kruchcie pn. z pocz. XVII w. z herbem Nowina). Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia kolebkowo-krzyżowe z nałożonymi żebrami ze stiuku (nad nawami i w prezbiterium na filarach o sfazowanych narożach) i kolebkowe (nad zakrystią i kruchtą pn.); oświetlone jest ostrołukowymi oknami. Wejście z prezbiterium do zakrystii podkreśla kamienny portal z XVI wieku. Wśród wyposażenia świątyni godnymi uwagi są m. in.: ołtarz gł. z 1628 r. (uzupełniany w 1. tercji XVIII w., z obrazami z XIX w.), ołtarze boczne z lat 10.-20. XVIII w. (z obrazami z XVII-XX w. autorstwa m.in.: Antoniego Dąbrowskiego, Dory Kondatki i Jana Nittmana,), manierystyczne stalle z lat 30.-40. XVII w. z obrazami o tematyce franciszkańskiej (zakupione w 1820 r. z miejscowego kościoła franciszkanów), ambona wczesnobarokowa z 2 ćw. XVII w., manierystyczne ławki i ława kolatorska z 1 tercji XVII w., „marmurowe” epitafia: Jakuba Żyżańskiego ok. 1643 (wyk. Piotr Oleksy) i Baltazara Januszka (zm. 1724, wyk. nieustalony warsztat chęciński) oraz „marmurowa” chrzcielnica z 2 ćw. XVII w. (wyk. nieustalony warsztat chęciński).

Dwukondygnacyjna wystawiona na planie kwadratu kaplica d. Fodigów jest nakryta kopułą na pendentywach, z kamienną smukłą latarnią. W przyziemiu ma sklepioną kolebkowo kryptę z trumnami rodziny fundatorów, a na piętrze właściwą kaplicę, dostępna ze schodów znajdujących się w nawie bocznej. Elewacje obiektu są skromne, osadzone na wydatnych kamiennych cokołach. Wejście do kaplicy, umieszczone na wysokości 1 m ponad posadzką nawy bocznej, podkreśla ostrołukowa, profilowana archiwolta na konsolach. Wnętrze zabytku jest artykułowane poziomo profilowanymi gzymsami (podkopułowy „marmurowy” ma inskrypcje). Na pendentywach znajdują się 4 dekoracyjne kartusze z 1614 r. z gmerkiem G. Fodigi i herbem jego żony- Zuzanny z Grodzanowskich (wyk. A. van Oyen z warsztatem), a na zach. ścianie wymalowano polichromię ukazującą Pokłon Trzech Królów z lat 10.-20. XVII wieku. Czaszę kopuły podzielono promieniście ułożonymi, stiukowymi żebrami. Wyposażenie kaplicy stanowią manierystyczne: epitafium Fodygów z 1614 r., kamienny ołtarz św. Krzyża z ok. 1625 r., (oba wyk. A. van Oyen z warsztatem) i barokowe figury śś. Jana i Marii z 2 ćw. XVII wieku.

Dawny cmentarz kościelny o współcześnie urządzonym wnętrzu jest otoczony tynkowanym murem kamiennym z trzema kamiennymi bramkami. Wejście pn. poprzedzają wielopoziomowe schody prowadzące do miasta. W połowie ich biegu znajduje się kamienny pomnik z krzyżem, wystawiony ok. 1918 r. staraniem ks. Teodora Czerwińskiego, miejscowego proboszcza.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym z proboszczem.

Źródło: zabytek.pl