Jaskinia Nietoperzowa
Jaskinia Nietoperzowa nazywana także Jerzmanowicką, Białą lub Księżą, położona jest na Wyżynie Olkuskiej (w części zwanej Wyżyną Ojcowską), w górnej części Doliny Będkowskiej, u stóp skałki Jamy, w pobliżu zachodniej granicy Ojcowskiego Parku Narodowego.
Do jaskini można dotrzeć z trasy Kraków-Olkusz - trzeba zjechać w miejscu, gdzie znajduje się tablica informująca o jaskini (wschodni kraniec wsi Jerzmanowice). Dojazd za znakami na parking. Do wejścia jaskini prowadzi odgałęzienie niebieskiego Szlaku Warowni Jurajskich.
Wejście do jaskini znajduje się 447 m. n.p.m. Ogólna długość korytarzy wynosi 306 m. Jaskinia zawdzięcza swą nazwę licznym tu dawniej nietoperzom. Nietoperze są w niej dzisiaj dość rzadkie i nie należy ich płoszyć. Znaleziono w niej zęby i kości zwierząt plejstoceńskich, a także ślady prastarych palenisk oraz narzędzia z okresu kamienia łupanego. Jaskinia posiada jeszcze nacieki stalaktytowe, zachowane do dziś. Jaskinia objęta jest ochroną. położona jest na działce P.Z. Ferdka zam. Jerzmanowice 9
Jaskinia Nietoperzowa jest jedną z dłuższych jaskiń jurajskich, znana i zamieszkiwana przez ludzi od czasów paleolitu. Jak sama nazwa wskazuje, w jaskini zimowały wielkie kolonie nietoperzy. Dzisiaj jest już ich znacznie mniej, ale w czasie wędrówki po podziemnych korytarzach nieraz mignie przed oczyma cień latającego ssaka.
Dolina Będkowska jest malowniczą doliną jurajską (Jura to popularne określenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, odnoszące się do okresu geologicznego, w którym powstały budujące ją wapienie między wsiami Brzezinka i Jerzmanowice. Ma około 8 km długości. W jej południowej części wybija wywierzysko krasowe, z którego wypływa Będkówka. Na stromych zboczach znajdują się liczne ostańce skalne, których przedziwne kształty są oddawane przez nazwy: Iglica, Brama Będkowska, Sokola Skała i inne. W wapiennych skalach kryją się jaskinie (prócz Nietoperzowej także Nad Źródłem, Łabajowa i Na Tomaszówkach).
| INFORMACJE PRAKTYCZNE | |
| Czas zwiedzania: | ok. 45 min. |
| Temperatura wewnątrz: | ok. +7 °C |
| Długość korytarzy jaskini: | ok. 326 m |
| Długość ścieżki turystycznej: | ok. 300 m |
| Sposób zwiedzania: | w grupach wyłącznie z dyżurującym przewodnikiem (właścicielem posesji) |
| Dostępność: | - od 01.04.2010 do 30.09.2010 (w godz. od 09:00 do 18:00) - od 01.10.2010 do 11.11.2010 (w godz. od 09:00 do 16:00) |
| Trudności w zwiedzaniu: | brak |
| Oświetlenie: | elektryczne |
| Zalecany ubiór: | wygodne, sportowe obuwie |
| Wysokość: | 447 m n.p.m. |
| Uwagi: | - w budynku w pobliżu wejścia znajdują się też stoisko z pamiątkami - prywatny właściciel i zarazem przewodnik po jaskini przyjmuje zgłoszenia grup telefonicznie |
| Organizator zwiedzania: | Zygmunt Ferdek, Jerzmanowice 79, tel. kom: 605 467 892, tel./fax.: (12) 389 53 95 |
Skrupulatne badania archeologiczne przeprowadzone w jaskini w latach 1956-1962 przez Waldemara Chmielewskiego z PAN udokumentowały, że zamieszkiwali ją łowcy niedźwiedzi jaskiniowych już 38 tys. lat temu w paleolicie, a następni "lokatorzy" żyli tu w neolicie i średniowieczu.
Archeolodzy odkryli w jaskini m.in. narzędzia wytworzone przez przedstawicieli kultury jerzmanowickiej (Homo sapiens) - oszczepy i krzemienne groty.
Pierwsze poszukiwania archeologiczne przeprowadził w 1871 r. właściciel Ojcowa hrabia Jan Zawisza, zapalony archeolog i badacz ojcowskich jaskiń. Zapewne część artefaktów archeologicznych została zniszczona w wyniku wydobycia zgromadzonego w dużych ilościach na dnie jaskini guana nietoperzy, cenionego jako nawóz. Już w 1841 r. Ambroży Grabowski, archeolog, kolekcjoner i antykwariusz krakowski, opisując jaskinię, wspominał o wcześniejszych eksploatacjach namuliska. Wydobycie na skalę przemysłową bogatych w fosfor nietoperzowych odchodów rozpoczął w 1872 r. z ramienia Górnośląskiego Urzędu Górniczego Otto Gruber, nadzór naukowy podczas trwającego do 1879 r. gospodarczego wybierania namuliska sprawował geolog i paleontolog Ferdinand Romer (znalezione wówczas przedmioty trafiły do Muzeum Mineralogicznego Królewskiego Uniwersytetu Wrocławskiego).
W 1918 r. pierwszym prywatnym właścicielem Jaskini Nietoperzowej został Antoni Ferdek, ze znanej rodziny przewodników ojcowskich (dziadek obecnego właściciela). Badania w pobliżu wejścia do jaskini prowadził wówczas archeolog Leon Kozłowski, późniejszy premier rządu II Rzeczypospolitej (w latach 1934-1935).
W trakcie wydobywania guana nietoperzy oraz prac wykopaliskowych odnaleziono liczne ślady zamieszkujących jaskinię zwierząt: kilka tysięcy kłów niedźwiedzia jaskiniowego, a także kości hieny jaskiniowej, lwa jaskiniowego, mamuta, nosorożca włochatego i renifera.
Jaskinia Nietoperzowa "zagrała" w dwóch filmach fabularnych - "Legendzie o świętym Mikołaju" Krzysztofa Zaleskiego oraz,, Ogniem i mieczem" Jerzego Hoffmana.
Do jaskini prowadzi duży otwór wygładzony przez wodę, zamykany metalową kratą. Wewnątrz, w jego pobliżu, znajduje się wykop pozostały po pracach archeologów. W głębi jaskinia dzieli się na dwa korytarze, zbiegające się następnie w największej komorze. W korytarzu po lewej stronie przetrwały pod stropem nacieki mocno okopcone przez pochodnie XIX-wiecznych zwiedzających. Godny uwagi jest wodospad naciekowy widoczny w pobliżu miejsca połączenia korytarza z głównym ciągiem jaskini. Za największą komorą biegnie już tylko jeden korytarz. W końcowej części staje się on coraz niższy i przechodzi w wąskie szczeliny zasklepione namuliskiem. Jaskinia nie ma większych bocznych rozgałęzień.
Formy naciekowe, które można oglądać w jaskini, noszą fantazyjne nazwy: "Grzbiet Jaszczurki", "Ser Szwajcarski" czy "Kręgosłup Dinozaura". W stropie widoczne są wypłukane przez płynącą pod ciśnieniem wodę kotły eworsyjne (wirowe). Intensywne wybieranie namuliska spowodowało obniżenie dna jaskini - na ścianach zaznaczają się ślady jego dawnego poziomu.
Jaskinię zamieszkiwały niegdyś liczne kolonie nietoperzy z gatunku nocków dużych. Wybitny polski ornitolog Władysław Taczanowski zanotował w 1854 r.: "hr Wodzicki odwiedzając tę miejscowość, znalazł niezliczone massy niedoperzów przyczepione do sklepień. Dla przekonania się jak dalece trudne są do spędzenia, trzy razy w jednym kierunku strzelał: wszakże tyle tylko miejsca opróżnionego zostawało, ile nabój zajął, w innych zwierzęta nieporuszone siedziały. Po tej próbie dwa koszyki napełniono zabitymi niedoperzami" (W. Taczanowski, "Wiadomość o ptakach i niedoperzach znajdujących się w Dolinie Ojcowskiej", Pamiętnik Fizyograficzny 3, 1854, s. 145-152). Bezmyślnie tępione i wypłaszane nietoperze niemal stąd zniknęły. Badacz polskich jaskiń Krzysztof Kowalski w 1951 r. pisze o koloniach nocka dużego w Jaskini Nietoperzowej w czasie przeszłym.
Nocek duży (łac. Myotis myotis) jest jednym z największych spośród 22 gatunków nietoperzy żyjących w Polsce. Długość jego ciała wynosi do 8 cm, ogona około 6 cm, rozpiętość skrzydeł do 40 cm. Zwierzę waży 26-40 g. Ubarwienie nocka dużego jest zróżnicowane u poszczególnych osobników: grzbiet od szaroburego do brązowego, brzuch białawy. Na łowy nocki duże wylatują po zmroku. Żywią się ćmami, chrząszczami, świerszczami i muchówkami. W Polsce nocek duży występuje w południowej i wschodniej części kraju, choć spotyka się go także na Pomorzu. Samce żyją pojedynczo, samice tworzą kolonie liczące setki osobników. Zimują w jaskiniach, kopalniach i piwnicach - zawsze jednak w miejscach ciepłych, gdzie temperatura powietrza utrzymuje się powyżej zera.
W Jaskini Nietoperzowej występuje także pająk sieciarz jaskiniowy z rodziny krzyżakowatych - typowy przedstawiciel troglofili. Sieciarz osiągający 1,5 cm długości (z odnóżami 5 cm) jest najbardziej jadowitym polskim pająkiem. Uważnie oglądając w świetle latarki ściany jaskini, można zobaczyć białe kuliste pajęcze kokony.
- Szewczykowie R.I., Jaskinie. Polska, Czechy, Słowacja., Carta Blanca 2009
- Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd.Daunpol
