Jaskinia Nietoperzowa

Skrupulatne badania archeologiczne przeprowadzone w jaskini w latach 1956-1962 przez Waldemara Chmielewskiego z PAN udokumentowały, że zamieszkiwali ją łowcy niedźwiedzi jaskiniowych już 38 tys. lat temu w paleolicie, a następni "lokatorzy" żyli tu w neolicie i średniowieczu.

Archeolodzy odkryli w jaskini m.in. narzędzia wytworzone przez przedstawicieli kultury jerzmanowickiej (Homo sapiens) - oszczepy i krzemienne groty.

Pierwsze poszukiwania archeologiczne przeprowadził w 1871 r. właściciel Ojcowa hrabia Jan Zawisza, zapalony archeolog i badacz ojcowskich jaskiń. Zapewne część artefaktów archeologicznych została zniszczona w wyniku wydobycia zgromadzonego w dużych ilościach na dnie jaskini guana nietoperzy, cenionego jako nawóz. Już w 1841 r. Ambroży Grabowski, archeolog, kolekcjoner i antykwariusz krakowski, opisując jaskinię, wspominał o wcześniejszych eksploatacjach namuliska. Wydobycie na skalę przemysłową bogatych w fosfor nietoperzowych odchodów rozpoczął w 1872 r. z ramienia Górnośląskiego Urzędu Górniczego Otto Gruber, nadzór naukowy podczas trwającego do 1879 r. gospodarczego wybierania namuliska sprawował geolog i paleontolog Ferdinand Romer (znalezione wówczas przedmioty trafiły do Muzeum Mineralogicznego Królewskiego Uniwersytetu Wrocławskiego).

W 1918 r. pierwszym prywatnym właścicielem Jaskini Nietoperzowej został Antoni Ferdek, ze znanej rodziny przewodników ojcowskich (dziadek obecnego właściciela). Badania w pobliżu wejścia do jaskini prowadził wówczas archeolog Leon Kozłowski, późniejszy premier rządu II Rzeczypospolitej (w latach 1934-1935).

W trakcie wydobywania guana nietoperzy oraz prac wykopaliskowych odnaleziono liczne ślady zamieszkujących jaskinię zwierząt: kilka tysięcy kłów niedźwiedzia jaskiniowego, a także kości hieny jaskiniowej, lwa jaskiniowego, mamuta, nosorożca włochatego i renifera.

Jaskinia Nietoperzowa "zagrała" w dwóch filmach fabularnych - "Legendzie o świętym Mikołaju" Krzysztofa Zaleskiego oraz,, Ogniem i mieczem" Jerzego Hoffmana.

Do jaskini prowadzi duży otwór wygładzony przez wodę, zamykany metalową kratą. Wewnątrz, w jego pobliżu, znajduje się wykop pozostały po pracach archeologów. W głębi jaskinia dzieli się na dwa korytarze, zbiegające się następnie w największej komorze. W korytarzu po lewej stronie przetrwały pod stropem nacieki mocno okopcone przez pochodnie XIX-wiecznych zwiedzających. Godny uwagi jest wodospad naciekowy widoczny w pobliżu miejsca połączenia korytarza z głównym ciągiem jaskini. Za największą komorą biegnie już tylko jeden korytarz. W końcowej części staje się on coraz niższy i przechodzi w wąskie szczeliny zasklepione namuliskiem. Jaskinia nie ma większych bocznych rozgałęzień.

Formy naciekowe, które można oglądać w jaskini, noszą fantazyjne nazwy: "Grzbiet Jaszczurki", "Ser Szwajcarski" czy "Kręgosłup Dinozaura". W stropie widoczne są wypłukane przez płynącą pod ciśnieniem wodę kotły eworsyjne (wirowe). Intensywne wybieranie namuliska spowodowało obniżenie dna jaskini - na ścianach zaznaczają się ślady jego dawnego poziomu.

Jaskinię zamieszkiwały niegdyś liczne kolonie nietoperzy z gatunku nocków dużych. Wybitny polski ornitolog Władysław Taczanowski zanotował w 1854 r.: "hr Wodzicki odwiedzając tę miejscowość, znalazł niezliczone massy niedoperzów przyczepione do sklepień. Dla przekonania się jak dalece trudne są do spędzenia, trzy razy w jednym kierunku strzelał: wszakże tyle tylko miejsca opróżnionego zostawało, ile nabój zajął, w innych zwierzęta nieporuszone siedziały. Po tej próbie dwa koszyki napełniono zabitymi niedoperzami" (W. Taczanowski, "Wiadomość o ptakach i niedoperzach znajdujących się w Dolinie Ojcowskiej", Pamiętnik Fizyograficzny 3, 1854, s. 145-152). Bezmyślnie tępione i wypłaszane nietoperze niemal stąd zniknęły. Badacz polskich jaskiń Krzysztof Kowalski w 1951 r. pisze o koloniach nocka dużego w Jaskini Nietoperzowej w czasie przeszłym.

Nocek duży (łac. Myotis myotis) jest jednym z największych spośród 22 gatunków nietoperzy żyjących w Polsce. Długość jego ciała wynosi do 8 cm, ogona około 6 cm, rozpiętość skrzydeł do 40 cm. Zwierzę waży 26-40 g. Ubarwienie nocka dużego jest zróżnicowane u poszczególnych osobników: grzbiet od szaroburego do brązowego, brzuch białawy. Na łowy nocki duże wylatują po zmroku. Żywią się ćmami, chrząszczami, świerszczami i muchówkami. W Polsce nocek duży występuje w południowej i wschodniej części kraju, choć spotyka się go także na Pomorzu. Samce żyją pojedynczo, samice tworzą kolonie liczące setki osobników. Zimują w jaskiniach, kopalniach i piwnicach - zawsze jednak w miejscach ciepłych, gdzie temperatura powietrza utrzymuje się powyżej zera.

W Jaskini Nietoperzowej występuje także pająk sieciarz jaskiniowy z rodziny krzyżakowatych - typowy przedstawiciel troglofili. Sieciarz osiągający 1,5 cm długości (z odnóżami 5 cm) jest najbardziej jadowitym polskim pająkiem. Uważnie oglądając w świetle latarki ściany jaskini, można zobaczyć białe kuliste pajęcze kokony.

1. Szewczykowie R.I., Jaskinie. Polska, Czechy, Słowacja., Carta Blanca 2009
2. Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd.Daunpol