Jaskinia Ciemna

Jaskinia Ciemna to 120 tys. lat dziejów człowieka zamkniętych pod ziemią, największa komnata jaskiniowa w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, legendy i piękne pejzaże Doliny Prądnika. To także magiczne chwile, gdy w migocącym świetle świecy jaskinia odkrywa swoje tajemnice.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, na której znajduje się Jaskinia Ciemna, zbudowana jest ze skał wapiennych, powstałych ze szczątków organizmów morskich. Zgromadziły się one na dnie morza, które znajdowało się tu prawie 200 mln lat temu. Kolejne miliony lat upłynęły, zanim szczątki organiczne zmieniły się w skałę - działo się to w okresie geologicznym nazywanym jurą. Po ustąpieniu morza i wyłonieniu się skał wapiennych rozpoczęły się procesy wietrzenia, które formowały powierzchnię terenu. Prądnik (dopływ Wisły), płynąc, rozpuszczał skały wapienne, pogłębiając swoją dolinę. Setki lat procesów erozji rzecznej doprowadziły do wyżłobienia głębokiego wąwozu. We wnętrzu silnie spękanych wapieni także zachodziły procesy krasowienia prowadzące do powstania sieci jaskiń w skałach otaczających dolinę rzeki.

Dolina Prądnika jest jedną z najpiękniejszych dolin w Polsce. Charakteryzują ją strome i urwiste zbocza. Z odpornego na wietrzenie wapienia skalistego powstały niezwykłe, samotne formacje skalne, spośród których powszechnie znane są: Maczuga Herkulesa, Brama Krakowska i Igła Deotymy.

Jaskinia była celem wycieczek już od dawna. W 1691 r. pisał o niej krakowski ksiądz Sebastian Piskorski. W lipcu 1787 r. zwiedził ją król Stanisław August Poniatowski. Wydarzenie to opisał towarzyszący władcy biskup Adam Naruszewicz: "Oglądał Najjaśniejszy Pan z ukontentowaniem całe to miejsce, chodząc wszędy po usłanych tarcicach dla uchylenia od upadku ze ślizgoty miejsca do ściekającej ustawicznie kroplami ze sklepienia wody". W XVIII i XIX w. jaskinię odwiedzili także: Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic (dwukrotnie), Julian Ursyn Niemcewicz oraz Fryderyk Chopin.

Na początku XX w. zainstalowano oświetlenie, które uległo zniszczeniu podczas I wojny światowej i nie zostało już odtworzone (stąd nazwa jaskini). Przez wiele lat jaskinia była odwiedzana swobodnie, czego efektem jest zniszczenie w wielu miejscach szaty naciekowej. W 1924 r. została uznana za zabytek i objęta ochroną.

Jaskinia Ciemna jest dobrze znana archeologom. Badania zapoczątkowane w 1898 r. trwają do dzisiaj. W trakcie wieloletnich poszukiwań zebrano wspaniałą kolekcję znalezisk pochodzących z czasów od paleolitu aż po średniowiecze. Niektóre z nich można obejrzeć w Muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego im. prof. Władysława Szafera w Ojcowie.

Najstarsze ślady człowieka zamieszkującego jaskinię pochodzą sprzed około 120 tys. lat! Jaskinia tworzy system połączonych ze sobą ciągów o łącznej długości 230 m. Należą do niego Ogrojec, Tunel i Oborzysko Wielkie. Do innej części systemu, jaskini w Leszczynie, prowadzi wąski korytarzyk.

Dziedziniec przed wejściem (zamykanym kratą) jest dawną salą jaskiniową, której strop tysiące lat temu się zawalił. Jaskinia zaczyna się obszerną komorą wstępną - największą podziemną salą na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, której długość wynosi około 80-90 m, szerokość 20 m, a wysokość przekracza 10 m. Pod stopami znajduje się 8-metrowej grubości warstwa namuliska, w którym odnaleziono kości niedźwiedzia jaskiniowego i rosomaka. W głębi komory, około 30 m od wejścia, znajdują się kopulaste stalagmity. Im dalej, tym strop z widocznymi kotłami eworsyjnymi obniża się. Za charakterystycznym filarem skalnym należy skręcić w prawo. Po lewej stronie stropu znajduje się gęsty las makaronów - stalaktytów rurkowych. Trzeba tu szczególnie uważać, gdyż na dnie leżą liczne otoczaki. 20 m dalej znajduje się szczelina, za którą odbiega w lewo 50-metrowej długości korytarz z widocznymi kotłami eworsyjnymi (wirowymi).

Kotły wirowe w stropie korytarza przechodzą miejscami w wysokie kominy. Ciekawym zjawiskiem, które można zaobserwować w tej części jaskini, są wtórne kotły eworsyjne wymodelowane w warstwie kalcytu pokrywającego ściany. Świadczy to o tym, że korytarz został powtórnie zalany przez wodę. Panowały więc tu freatyczne warunki powstawania jaskini - procesy krasowienia zachodziły poniżej zwierciadła wody gruntowej.

Na końcu korytarza, w małej salce znajdowała się niegdyś piękna kalcytowa kropielnica, która niestety została w 1974 r. zniszczona przez wandali. Dalej mieści się niedostępna szczelina z dobrze zachowanymi stalaktytami.

Powstanie stalaktytów - kalcytowych sopli zwisających ze stropu jaskini - tłumaczy legenda. Przed wiekami żyła podobno w Ojcowie niezwykle urodziwa panna, która zakochała się, ale została odtrącona przez wybranka. Z rozpaczy rzuciła się z jednej ze skał. Ciało samobójczyni zamieniło się w głaz, który nadal pozostaje żywy. W jego wnętrzu bije serce dziewczyny, rosną na nim włosy pod postacią roślin, a z oczu nieustannie płyną łzy. I te skamieniałe łzy to właśnie stalaktyty z Jaskini Ciemnej.

Szata naciekowa jaskini nie jest bogata, w znacznym stopniu została zdewastowana przez niefrasobliwych turystów w XIX w i XX w. - w okresie gdy była jeszcze ogólnodostępna. Reprezentują ją stalagmity, stalaktyty, żebra i kaskady, utworzone na polewach kalcytowych pokrywających ściany. Nieliczne nacieki mają naturalny biały kolor, inne są zabarwione przez związki żelaza i manganu. Ściany i strop w wielu miejscach są okopcone przez pochodnie, którymi zwiedzający rozświetlali mrok.

W Jaskini Ciemnej zimują dwa gatunki nietoperzy: podkowiec mały i nocek duży. Z pewnością podczas zwiedzania uda się wypatrzeć zwisającego ze stropu lub bezszelestnie przelatującego nietoperza, ale częste wizyty turystów wypłoszyły już znacznie rzadsze gatunki gacka wielkouchego i mroczka. Stałymi mieszkańcami podziemi są pająki Meta menardi, żywiące się ćmami, komarami i innymi drobnymi owadami.

Źródło: Szewczykowie R.I., Jaskinie. Polska, Czechy, Słowacja., Carta Blanca 2009

Legenda o Stalaktytach

Dawno temu w Ojcowie mieszkała piękna dziewczyna. Niestety była nieszczęśliwie zakochana w urodziwym młodzieńcu. Chodziła wypłakiwać się z dala od ludzi, siadała na wysokiej skale i marzyła. Z dnia na dzień była coraz bardziej nieszczęśliwa i któregoś poranka rzuciła się ze skały w przepaść. Przedtem poprosiła Boga, aby zamienił ją w głaz. Prośba dziewczyny została wysłuchana i spełniona, została zamieniona w skałę. Ale jej nieszczęśliwe serce nadal tęskni za ukochanym i bije dla niego. Długie włosy ciągle rosną i oplatają skałę zielonymi zaroślami, a skamieniałe łzy zamieniają się w jaskiniowe stalaktyty.

Legenda o Białej Ręce

W dawnych czasach, ziemie te najeżdżali Tatarzy, łupili wioski, mordowali mieszkańców i porywali młode dziewczęta. Wtedy jaskinia służyła miejscowej ludności za schronienie. Wejście do niej było dobrze zasłonięte białą skałą w kształcie ludzkiej dłoni. Ale ludzie, którzy zawsze dziękowali Bogu za ratunek wierzyli, że to boska dłoń zasłania ich przed napastnikami. Dlatego postrzępiona skała od dawna nazywana jest Białą Ręka lub Pięciopalcówką.

• Sieradzka-Kasprzak J., Przewodnik po Polsce. Podziemne trasy turystyczne, Wyd.Daunpol Szewczykowie R.I.,
• Jaskinie. Polska, Czechy, Słowacja., Carta Blanca 2009